Schoonheid disciplineert
Soms blijft een zin die je hebt gelezen lange tijd in je hoofd rondzingen en de stelling ‘Schoonheid disciplineert’ van Marilynne Robinson’s, uitgesproken tijdens een lezing over ‘Genade en schoonheid’ aan de Princeton University op 9 april 2016, is zo’n zin. Heb daar een tijdje over lopen nadenken.
Robinson definieert schoonheid als ‘de elegantie van de betekenisvolle complexiteit’ waarbij ‘elegantie’ de invulling is die ze geeft aan het begrip schoonheid en de ‘betekenisvolle complexiteit’ staat voor een complexiteit die bestaat uit vele soorten en lagen en die zichzelf ordent om effectief en tegelijkertijd vrij te kunnen zijn. Schoonheid is volgens haar een te complex begrip om in gewone taal te kunnen uitdrukken omdat taal niet in staat is de complexe gedachten die wij ervaren bij schoonheid op een eenvoudige manier uit te drukken.
Kunstenaars zijn beter in staat aan schoonheid vorm te geven omdat zij op een niet-talige manier door hun kunst ons een schoonheidservaring kunnen geven. Pogingen van kunstduiders om de schoonheid van kunst uit te leggen hebben daarom ook geen enkele zin omdat schoonheid zit in het zelf ervaren daarvan en dat is voor iedereen weer anders.
Door het ervaren van de schoonheid van een object krijgen wij een gevoel van volledigheid en voltooing waardoor ons menselijke bewustzijn door deze schoonheidservaring onze geest en het universum plots als één groot systeem ervaart. Marilynne Robinson noemt dit verschijnsel ‘entelechie’: het actieve principe van volledigheid of voltooing in een individueel object. De daaraan gerelateerde emotie is ‘genade’: het gevoel deel te hebben in de volheid van een daad of gebaar zodat de schoonheid daarvan als één geheel wordt ervaren.
Schoonheidservaringen brengen structuur aan in ons leven zodat we alles om ons heen tegen het licht van deze ervaringen kunnen beoordelen en classificeren zodat we op basis daarvan ons wereldbeeld kunnen bepalen. Schoonheid disciplineert dus en brengt in ons menselijke bewustzijn orde te midden van de chaos om ons heen en leert ons denken over het ondenkbare.
Omdat het ervaren van schoonheid een individuele ervaring is, bestaat er geen universele schoonheidservaring en spelen individuele, culturele en maatschappelijke factoren een rol waardoor de beleving van schoonheid voor iedereen sterk kan verschillen. De toegenomen internationalisering van onze samenleving heeft echter tot een uniformering van de schoonheidsbeleving geleid en daarbij spelen twee ontwikkelingen een belangrijke rol: de opkomst van de marketing en van de nieuwe media.
De marketing, uitgevonden in de Verenigde Staten, was oorspronkelijk bedoeld om producten aan klanten die daar behoefte aan hadden te kunnen verkopen en daarbij gebruikten bedrijven de media om via advertenties hun producten onder de aandacht te brengen. Daarbij maakten ze gebruik van het psychologische effect dat als je een product koppelt aan mooie en succesvolle mensen deze eerder bereid waren deze producten te kopen ook al hadden ze daar eigenlijk geen behoefte aan. Door het ontstaan van nieuwe media werd deze invloed van de marketing steeds groter en tegenwoordig gaat het niet meer alleen om het verkopen van producten maar eerder om het creëren van een behoefte die daar eerder niet was, mensen kopen dingen waar ze eigenlijk geen behoefte aan hebben.
Het succes van de marketing heeft ervoor gezorgd dat onze schoonheidsbeleving enorm is beïnvloed door wat wij dagelijks via alle media op onze af zien komen. Als je een product of dienst weet te koppelen aan de schoonheidservaring van je klanten kan dat een enorme impact hebben op je business. Denk maar aan sterke merken als Apple en Tesla waarvoor mensen in de rij staan hun producten te kopen en bij het lanceren van een nieuw product zelfs geen reclame meer hoeven te maken: het product zelf valt dan samen met de schoonheidservaring van de consumenten waarbij de prijs zelfs minder belangrijk wordt.
Deze invloed van de marketing op onze schoonheidsbeleving wordt steeds groter en vindt je ook terug in bijvoorbeeld de kunstsector en de politiek. De meest succesvolle kunstenaars tegenwoordig gebruiken marketingtechnieken om een miljoenenpubliek te bereiken maar ook iemand als Donald Trump is succesvol in het toepassen daarvan op zijn achterban: het maakt niet uit wat hij zegt of doet want zijn ‘brand’ is zo sterk dat zijn eigen achterban alles voor zoete koek aanneemt. Hierdoor is onze schoonheidservaring steeds meer een collectieve aangelegenheid geworden in plaats van een individuele.
