Month: April 2020

Homo Sociologicus

Posted on by

Tijdens een persconferentie deze week, uitgezonden door CNN,, Andrew Cuomo, dat zijn corona crisisteam bij de afweging om tot een lock down over te gaan een risico analyse had gemaakt en dat ze zich meer zorgen hadden gemaakt over de vraag of de ‘essential workers’ hun werk zouden blijven doen dan over de vraag of de rest van de bevolking thuis zou blijven. Wat zou er gebeurd zijn als de werkers in de gezondheidszorg thuis zouden blijven omdat ze tijdens hun werk niet het risico wilden lopen besmet te raken? En wat zou er gebeuren als de politie en de brandweer om dezelfde reden hun werk niet meer zouden doen en er geen mensen meer zouden zijn voor de handhaving?

Deze angst bleek ongegrond, vertelde Cuomo. Tot verbazing van het crisisteam gingen alle onmisbare mensen in de zorg, bij de politie en brandweer, maar ook degenen die werkten in het transport en de distributiesector gewoon aan de slag ondanks het risico dat ze daarmee liepen en zonder zich te beklagen of meer salaris te eisen om dit risico te compenseren. Puur rationeel gedacht hadden deze ‘essential workers’ immers ook kunnen besluiten dat de voordelen van thuis blijven opwegen tegen de nadelen die het naar hun werk met zich mee zou brengen en daarvoor een compensatie kunnen eisen. Zeker in de Amerikaanse samenleving, waar de marktwerking in alle sectoren leidend is, zou je dit kunnen verwachten.

In tijden van crisis gedraagt de mens zich dus eerder als Homo Sociologicus dan Homo Economicus. Het fundament van de Homo Economicus is dat de mens, al naar gelang de middelen waarover ze beschikt, de best mogelijke keuzes maakt op basis van zijn voorkeuren. De Homo Sociologicus zal, staande voor een keuze, niet doen wat hij het liefst wil, maar doen wat de gewoonte en waarden die door zijn omgeving hem voorschrijven, ook al gaat dat tegen zijn eigenbelang in. Waar de grondslag van de Homo Economicus het logisch handelen is, is dat van de Homo Sociologicus het niet logische handelen.

Een mooie observatie van Andrew Cuomo maar tegelijkertijd geeft het aan dat zo’n crisisteam dus blijkbaar totaal geen zicht heeft op het niet logische handelen van de mensen waarvoor zij beleid maken. Blijkbaar staan de beleidsmakers en politici die in zo’n team zitten te ver af van de praktijk om hier zicht op te hebben.

Hoe te leven in tijden van grote onzekerheid?

Posted on by

Inmiddels zijn we al weer twee maanden verder na het uitbreken van de corona crisis en is er veel veranderd. De musea zijn dicht evenals theaters, bioscopen en restaurants onze leefwereld is plots ingeperkt tot onze naaste omgeving en 1,5 meter afstand tot anderen. Tijd dus voor reflectie, goede 1 op 1 a 2 gesprekken met anderen en het lezen van boeken waar je nooit eerder aan toekwam.

Een van de boeken die ik de afgelopen periode las was de ‘Kritiek van de cynische reden’ van Peter Sloterdijk verschenen in 1983. Sloterdijk stelt dat ‘perioden van chronische crisis van de menselijke levenswil eisen dat hij de status van permanent onzekerheid  accepteert als onvermijdelijke achtergrond van zijn streven naar geluk’. Dan wordt het tijd voor kynisme; dat is de levenskunst van de crisis: ‘kynisme houdt geen scepsis of relativisme in maar vrijpostigheid of durf waarbij het gaat om de moed de problemen en dilemma’s die de crisis met zich meebrengt te doordenken maar ook om de moed te durven leven.

Als je een diagnose zou maken van onze samenleving na de overrompelende uitbraak van het coronavirus zou je kunnen stellen dat de samenleving in zijn geheel ziek is en genezing op korte termijn niet mogelijk is waardoor we ons in een periode van grote onzekerheid bevinden: iedereen kan plots slachtoffer zijn. Echte oplossingen zijn op korte termijn niet te verwachten tot er een vaccin is gevonden behalve dan door ingrijpende maatregelen te nemen die betrekking hebben op ons gedrag en de manier waarop we met elkaar samenleven om de kans op besmetting of overlijden te verlagen. En daarmee hebben we niet alleen te maken met een een medische kwestie maar ook met een gedragskwestie. En ook al zou de huidige covid-19 pandemie door het beschikbaar komen van een vaccin opgelost kunnen worden, dan nog is het verstandig de wijze waarop we ons verhouden tot elkaar aan te passen, al was het alleen maar omdat toekomstige, nog veel ernstigere pandemieën niet uit te sluiten zijn.

Kortom, willen overleven vraagt aanpassen van onze levensstijl, aanvaarden dat je dingen niet kunt veranderen en binnen dat aanvaarden van de omstandigheden actief en strijdbaar zijn en een nieuwe vorm weten te vinden waarop mens en werkelijkheid zich met elkaar kunnen verhouden.

De grote vraag is nu: hoe moet je leven in tijden van grote onzekerheid? De Franse filosoof Albert Camus stelt eveneens deze vraag in ‘De mythe van Sisyphus’ met als ondertitel ‘Een essay over het absurde’. Camus stelt dat wij allemaal verlangen naar duidelijkheid omtrent ons bestaan maar daar geen duidelijk antwoord op krijgen waardoor het absurde ontstaat: de mens heeft een hevig verlangen naar waarheid en vraagt om een antwoord maar de wereld zwijgt op een onredelijke wijze. En naarmate de onzekerheid groter wordt, zoals nu het geval is, wordt de vraag hoe te leven steeds urgenter.

Hoe los je dit nu op? Camus komt in zijn essay met vier scenario’s:

  1. De sprong naar religie waardoor het irrationele en onverklaarbare betekenis krijgt, vroeger een vertrouwd concept;
  2. De sprong naar verklaren in een eindeloze poging alles wat niet verklaard kan worden binnen het domein van de rede te krijgen terwijl er steeds weer opnieuw nieuwe onzekerheden ontstaan;
  3. De sprong naar de kunst die de onzekerheid omzet in een kunstwerk dat ons opnieuw leert zien, opmerkzaam maken of van iedere gedachte of beeld iets bijzonders weet te maken;
  4. De sprong naar de depressie met de dood als ultieme consequentie wanneer men het absurde niet kan accepteren.

Dat laatste lijkt me niet zo’n goed plan en scenario 2 en 3 trekken mij het meeste aan maar omdat scenario 2 nog een lange weg te gaan heeft voordat het met oplossingen komt zou ik het liefst willen inzetten op scenario 3. Maar waarschijnlijk zal scenario 1 voor veel mensen ook zo zijn aantrekkelijke kanten hebben.

Kunst kan ons een spiegel voor houden en helpen om te gaan met ons onbehagen nu we niet meer kunnen leven zoals we gewend waren.

Het korte termijn denken van onze leiders

Posted on by

Elk jaar publiceert het World Economic Forum ‘The Global Risk Index’ en gaan in Davos onze politieke leiders en top industriëlen zich buigen over de grote onderwerpen die er toe doen. Het rapport is gebaseerd op interviews met vooraanstaande personen uit de economie en de politiek en 5 jaar gelden stond ‘the spread of infectious diseases’ op plaats 2 qua impact op de samenleving. In 2014 en 2015 was er een Ebola uitbraak die voor deze aandacht zorgde wat de hoge impact voor dit onderwerp toen kan verklaren zonder dat dit overigens daarna hoog op de politieke agenda kwam.

In 2016 was dit item al weer van de 2e naar de 8e plaats gezakt en in de laatst verschenen versie begin stond dit op de 10e plaats. Blijkbaar heeft niemand kunnen voorzien dat een nieuwe pandemie tot de reeële mogelijkheden behoort en zoveel impact zou hebben op onze economie en manier van leven.

En nu ontbreekt het na de Covid-19 uitbraak aan scenario’s, middelen en capaciteiten alsof we nog nooit eerder een pandemie gehad hebben terwijl het toch voor de hand ligt dat mondkapjes of beademingsapparatuur ruim op voorraad liggen. We waren dus gewaarschuwd maar blijkbaar zorgde het neoliberalisme ervoor dat de prioriteiten bij korte termijn winst werden gelegd, veel onderzoeksprogramma’s op dit terrein werden daarom de laatste jaren gestopt.

Global Risk Index 2020

Blijkbaar vraagt ‘Global Risk Management’ centrale sturing want als je het aan de vrije markt overlaat loop je steeds achter de feiten aan. Pandemieën hebben een lange adem en een wereldwijde doorwerking en dat vraagt een globale lange termijn aanpak.

Tegelijkertijd kan je je aanvragen wat voor zin het heeft dit soort risico analyses te maken als ze achteraf geen voorspellende waarde hebben.

Freeman

Posted on by

Vier jaar geleden bezocht ik Tanzania en een dag voordat we van Nairobi terug zouden vliegen naar Amsterdam liepen we langs de receptie van ons hotel in Arusha waar we die ochtend een taxi besteld hadden en daar vroeg de Engelse receptioniste ons of we onze reispapieren wel op orde hadden. Het bleek dat je een visum nodig had om de grens over te gaan van Tanzania naar Kenia en dat je dat minimaal 5 dagen van te voren digitaal moest aanvragen.

Daar hadden we als beginnende Afrika reizigers niet aan gedacht dus terug op mijn kamer gekomen probeerde ik via de krakkemikige internetverbinding er achter te komen of er niet een spoedprocedure was, ons vliegtuig stond immers de volgende dag gepland te vertrekken. Na een paar keer een start te hebben gemaakt met het invullen van een formulier, dat halverwege het invullen zonder te worden opgeslagen verdween, advies gevraagd bij de receptioniste en zij wist handig een officieel document uit te printen met al onze gegevens zodat we in ieder geval een officieel lijkend document hadden. Verder gaf ze het advies vooral te doen wat Freeman adviseerde, onze chauffeur de volgende dag.

De volgende ochtend stapten wij in zijn auto en al snel klikte het tussen ons en Freeman. Hij sprak goed Engels en vertelde dat hij in het verleden voor een Nederlandse mevrouw die voor het Internationale Ruanda tribunaal in Arusha had gewerkt en nog steeds contact met haar had. Toen we ons probleem van het visum hadden uitgelegd moest hij even bellen maar hij kwam al snel met een oplossing. Hij zou ons naar de grens brengen, overdragen aan een fixer die ons de grens over zou helpen en dan zou er aan de andere kant een Keniaanse taxi klaar staan om ons naar het vliegveld van Nairobi te brengen. En dat allemaal voor de al eerder afgesproken prijs.

Zo gezegd en zo gedaan. Onderweg naar de grens hadden we ruim de tijd bij te kletsen en zijn we ook nog even gestopt om de door het hotel meegegeven lunch te verorberen en het was erg gezellig. Hij vertelde trots over zijn kinderen en liet foto’s zien en wilde alles weten over onze kinderen, een echte familieman. Ondertussen werden we nog een paar keer aangehouden maar dat waren we al gewend en soepel schudde Freeman de politie van zich af.

Bij de grens, die eigenlijk geen grens was maar een verzameling gebouwtjes, stelde hij ons aan iemand voor die onze koffers overnam en ons van loket naar loket loodste, stempel(s) hier en stempel daar krijgend. En natuurlijk moesten we overal ons medisch pasport tonen terwijl mijn vrouw zich continu zorgen maakte over de hygiëne en ik continu mijn handen moest ontsmetten met ontsmettingsmiddel. Iets wat we nu gewoon zijn gaan vinden maar toen een interessante typisch Afrikaans exotisch reisverhaal opleverde.

En inderdaad kwamen we met het betalen van wat geld keurig door de douane waar een stukje verderop een chauffeur uit Nairobi ons stond op te wachten in een oud barrel dat naar diesel stonk en waarvan de raampjes niet dicht konden. Ook hij reed zonder veel problemen door alle wegblokkades van de politie heen en hij vertelde dat als Freeman hier gereden had hij als Tanzaniaans chauffeur waarschijnlijk de hoofdprijs moest betalen en de reis veel langer geduurd had. Op tijd bereikte we het vrij moderne vliegveld van Nairobi en voor het het wisten zaten we in het vliegtuig terug naar Amsterdam.

Ik had Freeman mijn kaartje gegeven en toen ik thuis was kreeg ik een Facebook uitnodiging van hem die ik accepteerde en zo bleef ik op de hoogte van wat er met hem gebeurde. Twee dagen geleden kreeg ik een berichtje van hem dat het niet zo goed ging. De hele tourisme sector in Arusha ligt stil omdat er nauwelijks toeristen meer zijn vanwege de Corona en dat heeft natuurlijk veel impact waardoor zijn inkomsten gedaald zijn tot nul. En hij is niet de enige, Oxfam Novib rapporteerde deze week dat door de Coronacrisis 500 miljoen mensen weer onder de armoedegrens van 1,90 per dag komen. Zware tijden dus voor Freeman die een gezin te onderhouden heeft in een land met nauwelijks sociale voorzieningen. Dan hebben zij het hier in Nederland maar goed met een overheid die met miljarden smijt om ons land overeind te houden alsof het niks is.

Laten we mensen zoals Freeman niet vergeten…

%d bloggers like this: