Gerard Geerlings, socioloog en schrijver, schrijft online over wat er zoal aan de hand is op het terrein van de digitale samenleving, de troost van kunst, praktische levenskunst en de actuele politiek.
Zo’n vijf jaar geleden volgde ik de cursus praktische filosofie bij de ISVW en een jaar later ben ik bestuurder geworden bij de ISVW, eerst algemeen bestuurslid en later penningmeester.
Sindsdien heb ik mij in de filosofie gaan verdiepen en de vraag die mij sindsdien het meest heeft beziggehouden is of het mogelijk is jezelf te kennen en te doorgronden. Een basis filosofische vraag die je jezelf kunt stellen en die, als je die niet positief kunt beantwoorden, een hele hoop andere vragen overbodig maakt. Want als je jezelf niet kent, is het dan mogelijk de ander te leren kennen? En als het al niet lukt het wezen van jezelf te doorgronden, zal het dan ooit lukken de hele maatschappij te doorgronden die voornamelijk bestaat uit een grote verzameling ik’ken?
De afgelopen jaren heb ik, telkens wanneer ik over dit onderwerp iets hierover bij een filosoof wat tegenkwam dit opgeschreven, hier een aantal citaten:
Hannah Ahrendt, filosofe:
‘De vraag naar het wezen van de menselijke aard is nog in individueel psychologische als in filosofische zin door ons te beantwoorden omdat deze vraag betrekking heeft op onszelf als object. Dit is niet mogelijk omdat het zoiets zou zijn als springen over onze eigen schaduw.’
Peter Sloterdijk, filosoof:
‘Een mier die over een Perzisch tapijt loopt zal nooit het hele tapijt kunnen overzien omdat zijn fysiek het nu eenmaal onmogelijk maakt het geheel te overzien. Dat geldt ook voor ons, wij zijn niet eens in staat zijn onszelf te begrijpen, laat staan de ander. ‘
Marilynne Robinson, filosofe:
‘De werkelijkheid, en het innerlijk leven van de ander, kun je nooit geheel kennen’
Paul van der Velde, Hoogleraar Aziatische religies:
‘De mens wil orde scheppen in de chaos die het wezen van het bestaan is en wil deze chaos begrijpelijk maken, daar zijn wij als mens echter niet toe in staat omdat er te veel op ons afkomt en we niet in staat zijn het geheel te overzien. Toch proberen we dit steeds en zijn wij constant bezig overzicht te krijgen, dat gaat ons echter niet lukken omdat chaos altijd blijft en zich continu vernieuwt. Het beste resultaat dat je daarbij kunt boeken is voortschrijdend inzicht omdat de werkelijkheid zich telkens net even anders aan ons presenteerd.’
Ellen de Bruin, publiciste:
‘Authenticiteit wordt vaak gedefinieerd als je gedragen in overeenstemming met je ware zelf en dan heb je meteen een probleem omdat het ‘ware zelf’ een onwetenschappelijk concept is. Niet voor niets zijn zoveel mensen vergeefs op zoek naar zichzelf en daar is een simpele reden voor: het ware zelf bestaat niet omdat er nu eenmaal geen psychologisch mechanisme is dat ons gedrag zo coördineert dat het consistent blijft. En al zou het ‘ware zelf’ bestaan dan is het nog maar de vraag of we ons daarvan bewust kunnen zijn omdat we ons eigen onbewuste gedrag en onze drijfveren zelf niet goed kunnen beschrijven. Het ‘zelf’ is dus eigenlijk een bewegend doel dat continu verandert en waar we moeilijk vat op kunnen krijgen. Lastig dus, op zoek naar je ware zelf gaan, omdat je nooit zal weten of je het gevonden hebt. En als dat zo is het natuurlijk de vraag op, als het onmogelijk is ons zelf te leren kennen, of we dan wel in staat zijn de ander te leren kennen…’
Paul Kingsnorth, milieu-activist:
‘Als het je verdienste is een rechtvaardiging voor je bestaan te vinden wil dat nog niet zeggen dat dat ook een rechtvaardiging voor het bestaan voor anderen is laat staan dat die anderen jouw bestaan hierdoor kunnen rechtvaardigen. De zoektocht naar de zin van het leven is dus persoonsgebonden en helaas niet reproduceerbaar.’
‘Andy Warhol, kunstenaar:
‘Het gaat er niet om wat je bent, maar om wat ze denken dat je bent.’
Abraham Kuyper, politicus:
‘Pas na je dood kun je zien wie je eigenlijk bent.’
Mijn conclusie:
Het heeft geen enkele zin op zoek te gaan naar jezelf omdat het onmogelijk is op deze vraag een antwoord te geven. Eeuwenlang is deze vraag een van de basis vragen van de filosofie geweest en het is niemand gelukt daar een goed antwoord op te geven. Wellicht houden we ons met de verkeerde vragen bezig en ligt er achter deze vraag een nog fundamentelere vraag die we nog niet kunnen bevatten?
Afgelopen dinsdag van mij huisarts mijn tweede AstraZeneca prik gehad en vier dagen later stonden de gegevens van deze vaccinatie inclusief het batchnummer keurig vermeld op de site van de RIVM en lukte het mij via de CoronaCheckApp op mijn mobiele telefoon op basis van deze gegevens een QR code te genereren zodat ik vanaf nu kan aantonen voldoende beschermd te zijn tegen Covid-19.
Bij de introductie van de CoronaCheckApp lag de nadruk op het feit dat deze app het mogelijk maakt voor iedereen die dat wil zo’n code aan te maken, immers, of je hebt corona gehad, of je bent gevaccineerd of je vraagt een coronatest aan en als je aan één van deze voorwaarden voldoet kan je een QR-code aanmaken die je toegang geeft tot evenementen of het mogelijk maakt naar het buitenland af te reizen. De eerste dag dat de CoronaCheckApp in Nederland in de lucht was hadden meer dan één miljoen mensen via deze app een QR-code aangemaakt.
Eerder had ik al de CoronaMelderApp geïnstalleerd die mij zou moeten waarschuwen als ik meer dan 15 minuten bij iemand in de buurt was geweest die aan de GGD had gemeld dat hij corona heeft – echter zonder ooit een melding te hebben ontvangen – en waarmee het mogelijk is een coronatest aan te vragen, iets dat ik he afgelopen jaar twee keer gedaan heb , met een negatief resultaat overigens. Voor deze app was het echter niet nodig je DigiD op te geven om toegang te krijgen en bij het aanvragen van de test vroeger ze aan de telefoon alleen mijn BSN nummer.
Na het installeren van de CoronaCheckApp was ik natuurlijk blij met de herwonnen vrijheid naar evenementen en het buitenland te kunnen gaan maar tegelijkertijd besefte ik dat ik met het installeren van deze app voor het eerst een app op mijn mobiele telefoon installeerde die niet 100% beveiligd is dat via mijn Burgerservicenummer en mijn DigiD mijn smartphone voortaan aan mij gekoppeld is en persoonlijk informatie over mijn gezondheid bevat. Tot nu toe heb ik bijvoorbeeld nog nooit een online betaalapp geïnstalleerd omdat ik dat met al die wifi’s en bluetooth’s om mijn heen niet veilig vindt maar ook omdat dat niet nodig is: ik kan mijn bankzaken immers ook via mijn PC thuis regelen en dat is volgens mij veiliger dan via een app op een smartphone.
Als je eenmaal als overheid een CoronaCheckApp hebt geïmplementeerd overschrijdt je een grens die moeilijk terug te draaien is en koppel je een communicatiemiddel voor de burgers via een app aan de persoonlijke gezondheidsgegevens van haar burgers die daardoor eigenlijk verplicht worden deze app te gebruiken omdat ze, als ze de app niet geïnstalleerd hebben, niet kunnen doen wat ze graag zouden willen doen. En dat is een onomkeerbaar proces omdat het terugdraaien hiervan erg lastig is, zeker omdat de beslissing deze app niet meer te gebruiken niet alleen een beslissing is van onze regering maar ook die van al onze buitenlanden die meestal heel anders omgaan met het begrip privacy. Hieronder een overzicht van de informatie op de app van de Chinese overheid in Hangzhou waarin met een QR-code dagelijks wordt bijgehouden of je je wel aan de door de overheid gestelde normen houdt. Wat in China in alle openheid gebeurt vindt bij ons natuurlijk ook al plaats maar dan door de Google’s en Facebooks van deze wereld die al deze informatie over ons verzamelen voor hun eigen commerciële doelstellingen en waar we, via hun leveringsvoorwaarden, zelf toestemming voor hebben gegeven.
Maar hier gaat het toch om onze overheid hoor ik Hugo de Jonge al zeggen. Wantdie staan toch garant dat er met de CoronaCheckApp niets mis kan gaan? Die garandeert toch immers dat onze gegevens in de App’s die ze produceert alleen voor jouw persoonlijke doeleinden gebruikt kunnen worden? Maar wat als er weer nieuwe variant van het HIV-virus de kop op steekt en daar een goed vaccin voor op de markt komt en de overheid besluit deze aan de informatie bij de RIVM toe te voegen? En een vliegtuigmaatschappij door een ander land gedwongen wordt deze QR-codes op te slaan en af te geven zodat deze landen kunnen besluiten mensen met dit virus de toegang te weigeren? En wat als bedrijven hun werknemers massaal gaan verplichten voortaan bij de ingang van hun bedrijf de QR-code te tonen? Of criminelen je QR-code weten te bemachtigen en daardoor informatie over jou kunnen opvragen? We weten het niet maar wat we wel weten is dat in het verleden er tal van voorbeelden zijn van inbreuken op onze privacy en dat dat nu ongetwijfeld opnieuw gaat gebeuren.
Moeten we dit soort apps daarom dan maar niet ontwikkelen? Zeker niet, de voordelen wegen zeker op tegen de nadelen maar ondertussen is de tijd van het zorgeloos met alleen maar een pasport de wereld over reizen voorbij en gaan we met deze app’s een geheel nieuwe fase in. Er is immers een nieuwe infrastructuur ontstaan die veel voordelen kan bieden maar ook risico’s met zich meebrengt en waarvan we nog niet weten welke dat zijn en hoe daarop te reageren.
Toen ik van de week naar de persconferentie van Joe Biden keek, na zijn ontmoeting met Vladimir Poetin, bedacht ik opeens dat ik nog nooit iets over Biden had geschreven. Over zijn voorgangers Clinton, Busch, Obama ent Trump heb ik in het verleden vaak geschreven maar zowel tijdens de campagne als nu hij alweer bijna een half jaar in het Witte Huis zit is er voor mij nooit aanleiding geweest iets aan de wereld via dit medium over hem te delen.
Dat komt natuurlijk omdat Joe Biden in wezen een door en door fatsoenlijk en betrouwbare man is en er geen waas van geruchten, fabels en roddels om hem heen hangt en hij gewoon bezig is met zijn werk en ondertussen ook nog dingen bereikt zonder zich daar nadrukkelijk over op de borst te slaan. Het enige droevige nieuws ging over zijn twee honden die hij helaas uit het Witte Huis moest verbannen omdat ze soms vijandig waren naar anderen en dan doet hij ze meteen weg, Trump had ze gehouden en waarschijnlijk ingezet tegen de pers op het Witte Huis..
Daarbij wordt Joe Biden geholpen door een goede VP Kamala Harris die op de achtergrond veel werk verzet, en een groep loyale ministers en staatssecretarissen waarvan je kan zeggen dat er in de VS nog nooit een kabinet is geweest dat zo’n getrouwe afspiegeling van de Amerikaans samenleving is en waarvan tot nu toe niemand heeft hoeven aftreden en waarvan mij ook geen schandaaltjes bekend zijn, een echt team dus zonder sterallures.
President Joe Biden and Vice President Kamala Harris, joined by the Presidential Cabinet members, pose for a Cabinet portrait Thursday, April 1, 2021, in the Grand Foyer of the White House. (Official White House Photo by Adam Schultz)
Het kan dus toch, een beschaafde president, ondangs alle exemplaren die we de laatste decennia op het wereldtoneel hebben zien paraderen met hun grote ego’s, lak aan de democratische grondbeginselen en vooral denkend vanuit het eigenbelang. Laten we hopen dat Joe Biden’s voorbeeld anderen doet volgen, al was het alleen maar om het fatsoen weer terug te krijgen in de politiek.
Vorige week zondag was er dan eindelijk het eerste interview van Sywert van Lienden bij Buitenhof waarin hij zijn excuses aanbood en een poging deed te verklaren waarom hij ons allemaal om de tuin heeft geleid met zijn Stichting Hulptroepen Alliantie waarmee hij beweerde geheel belangeloos mondkapjes voor de zorg te importeren uit China terwijl hij in werkelijkheid met zijn gewiekste zakenpartners snode plannen aan het smeden was om er zelf financieel beter van te worden. Het meest interessant was voor mij het gedeelte waarin hij zich beriep op zijn moreel kompas en dat hij beweerde vorig jaar eind van de zomer, toen hij door kreeg dat er een behoorlijke winst gemaakt werd op zijn bedrijfsactiviteiten, had opgesteld om bij zichzelf te raden te gaan of dit allemaal wel door de beugel kon.
Daartoe had hij zichzelf de volgende vragen gesteld: „ Hoe is het gelopen? Wat vind ik daarvan? Wat voel ik daarbij? Waar kom ik vandaan? Waar sta ik voor? Waar moet het ongeveer grosso modo naartoe?” Uiteindelijk was hij na al deze vragen voor zichzelf beantwoord te hebben tot de conclusie gekomen dat de hele gang van zaken rond deze door hem zelf bedachte schimmige constructie wel door de beugel kon mits zijn miljoenen een ‘maatschappelijke bestemming’ zouden krijgen, Althans, zoals hij zei “de opbrengst van zijn miljoenen’, na aftrek natuurlijk van zijn kosten voor het beleggen en beheer van CV en de management fee die daarbij hoort.
Sywert van Lienden, groot geworden door de social media die hij goed wist te bespelen, creëerde op deze manier weer zijn eigen mediamoment en ging zoals het hoort als goed CDA’s te biecht bij Twan Huys en kocht als een soort aflaat zijn schuldgevoelens af door niet het proces waartoe hij besloot en de morele implicaties van zijn handelswijze te veroordelen maar achteraf een andere, meer maatschappelijke draai te geven aan zijn intenties. Waarom dan een CV oprichten met zichzelf als enig bestuurder die toch primair bedoeld is voor het eigen gewin en geen Stichting met een ANBI status en zonder winstoogmerk en een onafhankelijk bestuur die zich zou gaan richten op het bepalen van de bestemming van de gelden?
Het hele verhaal van Sywert van Lienden deed mij sterk denken aan een soortgelijke verklaring destijds van Nina Brink toen ze een veelvoud van het bedrag dat Sywert verdiende ophaalde met de beursgang van World Online waarbij achteraf bleek dat Nina Brink enkele weken voor de beursgang haar eigen aandelen al had verkocht en zo flink binnen was gelopen ondertussen de beleggers misleidend door dit te verzwijgen. In een interview achteraf verklaarde zij haar handelen als een noodzakelijk vanwege haar morele plicht de financiële positie van haar en haar dochter veilig te stellen. Tegenwoordig vliegt ze rond in haar privé vliegtuig en doet haar dochter verwoede pogingen in haar voetsporen te treden, overigen met weinig succes als ik de berichten daar over lees.
Hebzucht dus als drijfveer waarbij je je beroept op je moreel kompas om dat te rechtvaardigen, zonder blikken of blozen kan je tegenwoordig switchen van maatschappelijk verantwoord bezig zijn naar goed voor jezelf zorgen en dat ook nog voor jezelf ethisch kunnen rechtvaardigen door achteraf een moreel kompas voor jezelf op te stellen, iets wat je normaal gesproken doet voor je gaat handelen en niet achteraf om je onethisch gedrag te rechtvaardigen.
Saskia De Coster, sekteleider, heeft zich de afgelopen tijd samen met een aantal andere vrouwen gebogen over de toekomst in een ‘safe zone’ zonder mannen en afgelopen donderdag trad deze sekte voor het eerst naar buiten en konden we horen wat deze retraite opgebracht heeft. Tijdens een online sessie, georganiseerd door Katholieke Universiteit Leuven, kwamen diverse vrouwen aan het woord die hun visie op de toekomst vanuit een feministische invalshoek uiteenzetten waarvan hieronder een korte samenvatting van de dingen die mij opvielen.
Allereerst hoorde ik veel ware maar ook wel obligatoire bespiegelingen over de gelijkwaardigheid van vrouw en man, diversiteit, inclusie en zorg voor de planeet, wat dat betreft kwam er niets verrassend naar buiten. Buiten dat waren er ook een aantal spreeksters, zoals Anne-Mie Van Kerckhoven, beeldend kunstenaar, grafisch ontwerper en performer, die met voor mij verrassende inzichten kwamen die de moeite waard zijn met anderen te delen, hierbij een poging. Overigens natuurlijk wel gekleurd door mijn masculiene bril dus u bent gewaarschuwd.
Allereerst de gedachte dat we nu in een spannende tijd leven en dat de corona ervoor heeft gezorgd dat we als samenleving versneld op een kantelpunt zitten en de contouren zichtbaar worden van een nieuwe wereld waarin niet de strijd om de macht leidend is, zoals het nu het geval is, maar het zal gaan om onze collectieve verantwoordelijkheid ten opzichte van elkaar en onze planeet. Je kan dit een reset noemen waarbij ons bewustzijn compleet anders gaat werken en schuld en angst als belangrijke drijfveren worden vervangen door empathie en gelijkwaardigheid in diversiteit.
Centraal hierbij staat ons vermogen een nieuwe mentale ruimte voor onszelf te creëren door als een klimop te groeien daar waar nog ruimte is en niemand geweest is, ‘uncharted territory ‘ dus. Hierbij staat het begrip creativiteit centraal en zal de kunst het mogelijk maken de wereld te redden en het voortouw nemen bij het exploreren van deze nieuwe mentale ruimte. Hierdoor zullen de fundamenten van onze samenleving grondig veranderen, dit deed me denken aan het recent verschenen gelijknamige boek van Ramsey Nasr denken dat ik onlangs heb gelezen.
Toch was de invalshoek hier anders. Terwijl Ramsey Nasr een aantal ontwikkelingen beschrijft die nu plaats vinden gaat de sekte van Saskia een niveau dieper en richt zij haar aandacht op het niveau van het denken en het terrein van de wetenschap en de technologie. Ons denken richt zich de afgelopen eeuwen voornamelijk op het bedenken en definiëren van structuren die zichzelf in stand houden waarbij de taal tot nu toe het voornaamste middel is geweest voor ons om deze structuren in stand te houden. Dat is nu echter aan het veranderen omdat we nu de transitie meemaken van een taal- naar een beeldcultuur en de onderlinge communicatie vanwege het beschikbare komen van nieuwe digitale middelen op een heel andere manier plaats vindt.
Je ziet dan ook dat kunst tegenwoordig steeds meer gebruik maakt van andere vormen waardoor het mogelijk wordt als toeschouwer diep in de huid van iemand anders te kruipen wat het empathisch vermogen in de samenleving zal vergroten. Alleen de kunst kan ons redden is dan ook het antwoord van Anne-Mie Van Kerckhoven, iets waar ik zelf ook al een aantal keren over geschreven heb. Als we ons kunnen bevrijden van ons oude denken en de schijnzekerheid die oude structuren ons bieden en los komen van de stereotypen die daar mee samenhangen rond sexe, naties en racisme kunnen we ons bevrijden en gaat er een nieuwe wereld voor ons open vrij van de angst die nu ons leven domineert en de schuld die wij onszelf aanpraten bang als dader gelabelt te worden. Pas als we daar weer ontspannen mee om kunnen gaan kunnen we gelijkwaardig met elkaar omgaan.
Dat klinkt inderdaad allemaal heel utopisch maar biedt wel een lonkende perspectief. De sekte is inmiddels ontbonden maar laat dus wel een interessante erfenis achter.
Inmiddels zelf gevaccineerd met een eerste dosis van het AstraZeneca vaccin ben ik er steeds meer van overtuigd dat we de pandemie niet kunnen keren met alleen lokale en op de korte termijn gerichte vaccinatieprogramma’s. Het AstraZeneca vaccin dat ik heb gekregen heeft na een tweede dosis een werkzaamheid van 60%, dat van Janssen 70% en dat van BioNTEch, Moderna en Novanax boven de 90%. Al deze percentages zijn in de loop van de tijd steeds naar beneden bijgesteld dus volledige bescherming bieden deze vaccins niet.
Uit recent onderzoek in China blijkt bijvoorbeeld dat de effectiviteit van het Chinese vaccin Sinovac, dat in honderden miljoenen doses al beschikbaar is gesteld voor zo’n 25 landen in Afrika, Azië, het Midden-Oosten en de EU, niet boven de 50 procent uitkomt, veel lager dan bij het beschikbaar komen is verwacht. In Chili is dit Chiniese vaccin in een rap tempo uitgerold maar is het aantal coronabesmettingen nog steeds aan het toenemen.
Terwijl aan het begin van dit jaar iedereen nog hoopvol was over de mogelijkheden het coronavirus te bestrijden maar zolangzamerhand blijkt dat geen eenvoudige opgave omdat nieuwe varianten op de loer liggen, de effectiviteit van de vaccins lager ligt dan oorspronkelijk gedacht, de productie en logistieke capaciteiten onvoldoende zijn en tijdens de uitvoering van het programma bijverschijnselen aan het licht zijn gekomen die niet voorzien waren.
We hebben te maken met een moeilijk te bestrijden virus dat zich razendsnel over de wereld verspreid en ons in een ander, nog dodelijker gedaante, ergens kan opduiken en een nieuw vaccin nodig maakt wat de bestrijding erg lastig maakt. Waarschijnlijk zal er van de zomer, net als vorig jaar, wel tijdelijk een daling van het aantal besmettingen zijn vanwege het mooie weer, maar de kans is groot dat er na de zomer weer een nieuwe golf komt ondanks alle vaccinatieprogramma’s die lopen.
Deze coronapandemie gaat nog wel even duren en vraagt een globale lange termijn strategie waarbij alle inspanningen gericht moeten zijn op het onder controle krijgen van de coronapandemie net zoals nodig was om polio de wereld uit te helpen. 30 jaar geleden kwam polio nog in meer dan 125 landen voor en werden er jaarlijks 350 000 nieuwe gevallen gemeld. Op initiatief van Rotary International en later ondersteund door de WHO, Unicef en Bill en Melinda Gates werd het mogelijk doorlopende vaccinatiecampagnes te organiseren om polio beheersbaar te maken en nieuwe uitbraken van deze zeer besmettelijke ziekte tot een minimum te beperken, momenteel komt polio nog sporadisch voor in India, Pakistan en Afghanistan maar blijft het nodig dit programma door te zetten omdat het nog steeds ergens af en toe opduikt, mijn Rotaryclub doet elk jaar mee aan deze campagne.
Vergeleken met polio is corona veel gevaarlijker vanwege de snelle verspreidingsvorm, des te meer reden voor het opzetten van een grootschalig wereldwijd vaccinatieprogramma waarbij internationaal samengewerkt wordt door zowel overheden, de farmaceutische industrie en internationale organisaties als de WHO en Unicef. Deze laatste organisatie is momenteel gestart met de uitrol van het COVAX programma om het vaccin beschikbaar te stellen aan onderontwikkelde landen. Op 1 maart waren er 10 miljoen vaccins beschikbaar gesteld, een goed initiatief maar helaas een druppel op een gloeiend plaat. Alleen al uit eigen belang zouden we er globaal voor moeten zorgen dat de vaccinatieprogramma’s voor iedereen beschikbaar komen omdat het virus zich niets aantrekt van de landsgrenzen, kijk maar naar de razendsnelle verspreiding, ondanks alle maatregelen, ook van de nieuwe varianten.
Mooi zo’n COVAX-programma maar er is meer nodig om de coronapandemie wereldwijd onder controle te krijgen. Marion Koopmans zei daarover daarover in Buitenhof op11 april 2021: ‘Er is al jaren voor dit soort problemen gewaarschuwd en we zien nu wat er gebeurt als je daar à l’improviste op moet reageren. We moeten investeren in een verdedigingslinie en plan van aanpak voor de dreiging van infectieziekten en klimaat’. Er is in het recente verleden door nationale overheden flink bezuinigd op de infrastructuur die zich met infectieziekten bezig hield en onder Donald Trump is de WHO beroofd van haar voornaamste sponsor, dat heeft zo zijn effect gehad op de wereldwijde respons toen de coronapandemie uitbrak.
Net als bij polio is een lange termijn programma nodig waarbij we er rekening mee moeten houden dat er ook nieuwe pandemieën kunnen ontstaan van een geheel ander karakter dan het huidige covid-19. De impact van het klimaat en de wijze waarop wij omgaan met dieren zijn daarbij zeker belangrijke factor en die van grote invloed zijn op het ontstaan van infectieziekten.De globale vaccinatie schema’s die ik tot nu toe gezien heb lopen door tot 2024 maar dat is volgens mij erg optimistisch. Tot nu toe zijn alle voorspellingen met betrekking tot de uitrol van de vaccins steeds weer bijgesteld dus dat gaat zeker langer dan 5 jaar duren en als we niets aan de oorzaken doen hebben we het net als bij polio over decennia. Een wereldwijde strategie die breder is dan de vaccinatieprogramma’s is daarbij een noodzakelijke voorwaarde.
Dit weekend stond er een interview in De Volkskrant met Nobelprijswinnaar Kazuo Ishiguro naar aanleiding van het eerste boek dat verscheen sinds hij de Nobelprijs in 2017 won en waar hij al aan begonnen was voor hij deze prijs kreeg. Toen hij het werk aan dit boek, ‘Klara en de Zon’, hervatte, nam hij zich voor niet ten prooi te vallen aan het zogenaamde genius syndrome, waar veel Nobelprijswinnaars last van hebben waarbij ze het idee hebben overal verstand van te hebben.
‘Klara en de Zon’ is geschreven vanuit het perspectief van de robot Klara die is uitgerust met intelligente zelflerende software en in het bezit komt van Josie, een ziekelijk meisje uit een ‘opgetild’ milieu die leeft in een samenleving waarin niet alleen kunstmatige intelligentie maar ook andere moderne innovaties zoals drones een grote rol spelen en die hebben geleid tot een vergroting van de maatschappelijke ongelijkheid. In ‘Klara en de Zon’ gaat het om de relatie tussen Josie en Klara en zoekt Ishiguro de grenzen op van de interactie tussen de mens en zijn robot en in hoeverre gevoelens, die mensen van robots doen onderscheiden, geprogrammeerd kunnen worden.
In het interview vertelt Ishiguro dat zijn dochter Naomi, die zelf ook schrijfster is, het niet helemaal met zijn sombere toekomstbeeld eens is: het is volgens haar nog erger want hij onderschat de gevolgen van de klimaatcrisis die volgens haar meer impact hebben dan kunstmatige intelligentie. Volgens Ishiguro gaan zijn dochter en haar leeftijdsgenoten van heel andere aannames uit dan hij zelf. Terwijl zijn eigen uitgangspunten diep geworteld zijn in de waarden en normen die hij in zijn jeugd meekreeg zijn die van zijn dochter gebaseerd op haar verhouding tot onderwerpen als kunstmatige intelligentie en genetische manipulatie en big data, die de generatie waar zijn dochter toe behoort niet alleen beter begrijpt maar waarmee ze zich ook emotioneel verhouden.
Volgens Ishiguro hebben generaties verschillende visies op de werkelijkheid en zijn nieuwe generaties beter in staat te begrijpen wat er speelt in de samenleving (een stelling die op zich ook een aanname is). Best wel een opgave voor de aankomende generatie gezien de grote veranderingen die nu plaats vinden waarbij we afstevenen op een onzekere toekomst. Wellicht zijn die nieuwe aannames al onder de oppervlakte aanwezig zijn maar nog niet expliciet benoemd en door de samenleving gedragen waardoor we nog niet weten hoe die nieuwe definitie van de waarheid er uit gaat zien, het switchen van paradigma heeft nu eenmaal zo zijn tijd nodig.
Ishiguro ‘Klara en de Zon’ gaat over het belang van menselijke gevoelens en onze emotionele beleving van de werkelijkheid die niet altijd op feiten is gebaseerd. Daarbij verwijst hij naar de Trump aanhangers die het Capitool hebben bestormd maar je zou ook kunnen denken aan de viruswaarheid aanhangers in Nederland die vinden dat het ontbreken van bewijs er niet toe doet. Wat mij daarbij opvalt dat dat vaak ouderen zijn die aan dit soort acties deelnemen en de jongere generatie daar niet aan mee doet. Van de nieuwe partijen die 17 maart mee gaan doen aan de verkiezingen richt zich er geen een primair op jongeren en dat komt waarschijnlijk ook omdat jongeren niet echt geïnteresseerd zijn in de manier waarop nu politiek bedreven wordt. Recent kwam in het nieuws dat 35 % van de scholieren in de tweede klas van de middelbare school niet weet of we in een democratie leven en op het vmbo is dat zelfs 50 %.
Ishiguro stelt aan het eind van het interview dat iedereen die zich bezig houdt met kunst en cultuur vraagtekens zou moeten zetten bij onze verouderde aannames en dat verhalen, romans en films belangrijk zijn als drager van onze gevoelens. Mijn kantekening daarbij is dat de nieuwe generatie daarbij niet gebruik maakt van de traditionele cultuurdragers maar in plaats daarvan gebruik maakt van haar eigen nieuwe kanalen zoals Instagram, TikTok, SnapChat en YouTube en er pas echt wat gaat veranderen als de influencers zich ook maatschappelijk gaan engageren en niet, zoals nu, voor het grote geld gaan.
Ik kan mij nog herinneren dat een aantal jaren geleden, als je in een bestuur zat, het soms gebeurde dat iemand er achter kwam dat de bestuurders niet ingeschreven stonden bij de KvK en je daar de namen tegen kwam van bestuurders die al jaren niet meer actief waren. Dat vonden we dan vooral grappig en geen reden daar meteen actie op te ondernemen. De secretaris hield zich vooral bezig met het maken van de agenda en de notulen en de penningmeester met de financiën en verder lag de focus van het bestuur op het realiseren van de doelstellingen van deze organisaties. Eens in de zoveel tijd kwamen de statuten en het huishoudelijke reglement aan de orde en verbaasden we ons over de daarin vastgelegde zaken en besloten dat ooit eens aan te passen.
De belangrijkste activiteit na het benoemen van een nieuwe penningmeester was om toegang te krijgen tot de bankrekening en daarvoor was het indienen van één getekend formulier en het meesturen van een kopie van een identiteitsbewijs genoeg. Menig bestuurslid waar ik mee samenwerkte heeft nooit ergens als zodanig officieel geregistreerd gestaan behalve dan in de eigen interne documenten. Dit maakte de drempel om toe te treden tot een bestuur erg laag en zorgde ervoor dat de bestuurders zich vooral konden richten op het reilen en zeilen van de vereniging zelf en niet op allerlei externe formele verplichtingen.
Dat is de laatste jaren erg veranderd. Er komen steeds meer nieuwe wettelijke regels voor verenigingen en stichtingen zoals de Privacy wetgeving (VGA) en de Wet Bestuur en Toezicht Rechtspersonen (WBTR) die tot een formalisering van de bestuurscultuur hebben geleid en verenigingen en stichtingen steeds meer doen lijken op BV’s en NV’s. En dat brengt nogal wat administratieve rompslomp met zich meer waar alle besturen momenteel mee te maken krijgen.
Zo zit ik in het bestuur van een vereniging en hadden we onlangs een nieuwe voorzitter benoemd en was het mijn taak hem toegang te geven tot de bankrekeningen. Bij bedragen boven een bepaald bedrag hebben we statutair afgesproken dat zowel de voorzitter als de penningmeester de transacties boven een bepaald bedrag moeten autoriseren. Voor de goede orde: dit had het bestuur in het verleden zelf bedacht en niet de wetgever. De aanmelding bij de KvK ging vrij soepeltjes via een online aanvraag waarbij de autorisatie liep via DigiD en 1 eurocent via een bankrekening naar een andere bank moest worden overgemaakt, wel vreemd dat DigiD daar op zich zelf niet genoeg voor is. Daarna een wijzigingsformulier van de website van onze bank gedownload om de nieuwe voorzitter aan te melden en dit formulier laten tekenen door alle betrokken bestuurders en opgestuurd naar de bank. De voorzitter werd daarop verzocht zich te legitimeren en dat leek mij een goede zaak.
Maar dat was nog niet genoeg, de bank vroeg daarna alle andere bestuurders die bij de KvK staan ingeschreven zich te identificeren en een kopie van een identiteitsbewijs digitaal op te sturen. Omdat niet iedereen meteen beschikbaar was duurde dat even. Daarna was er nog een volgende stap nodig om de voorzitter en mij te autorisatie voor het overboeken want daar was weer een ander formulier voor. Waneer ik, of een van de andere bestuurders de bank belde voor meer informatie stond je zeker een half uur in de wachtrij en eenmaal iemand aan de telefoon kreeg je te horen dat ze een achterstand van wel 14 dagen hadden in de verwerking van de gegevens dus dat het allemaal nog even kon duren. We hebben het over een bank waar we geen rente ontvangen en per maand meer dan 200 euro administratiekosten betalen, al met al ben ik weken bezig geweest en al die tijd konden we niet bij ons geld.
Hier een beetje ingedoken maar deze bank loopt vooruit op de nieuwe Wet Bestuur en Toezicht Rechtspersonen (WBTR), die vanaf juli dit jaar van kracht wordt. Deze wet bevat een groot aantal elementen die het besturen van verenigingen en stichtingen een stuk lastiger gaan maken en legt rechtspersonen een behoorlijk aantal nieuwe verplichtingen op en koppelt er sancties aan als deze niet worden nagekomen, Daarom is het belangrijk dat verenigingen en stichtingen hun zaken goed op orde hebben omdat ze anders bijv. te maken kunnen krijgen met hoofdelijke aansprakelijkheid indien zij nalatig zijn geweest en de vereniging of stichting hebben benadeeld.
De reden waarom de overheid met deze wet nieuwe regels oplegt is dat zij wanbestuur, onverantwoordelijk financieel beheer, zelfverrijking, misbruik van posities en andere ongewenste activiteiten die verenigingen en stichtingen kunnen schaden wil voorkomen. Tot nu toe lag die taak bij de besturen van deze verenigingen en stichtingen zelf maar nu wordt dat dus een eis van de overheid die hiertoe allerlei nieuwe verplichtingen oplegt waaraan verenigingen en stichtingen moeten gaan voldoen. Mooie tijden voor de adviesbureau’s die de komende jaren hun diensten op dit vlak kunnen gaan aanbieden en de notarissen die aan de slag kunnen om al die statuten aan te passen.
De WBTR stelt dus eisen aan het handelen van bestuurders en toezichthouders en legt hen een behoorlijk aantal nieuwe verplichtingen op. En als aan die verplichtingen niet wordt voldaan kunnen bestuursleden en toezichthouders in sommige gevallen persoonlijk aansprakelijk worden gesteld zoals bijvoorbeeld in het geval van een faillissement. Het afsluiten van een bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering is dan ook een must voor bestuurders en daar worden de banken dan weer beter van.
Een ander belangrijk punt is het voorkomen van tegenstrijdige belangen: als een bestuurslid of toezichthouder een persoonlijk belang heeft dat strijdig kan zijn met het belang van de vereniging of stichting, mag hij of zij niet deelnemen aan de besluitvorming. Binnen de vereniging of stichting moet statutair zijn vastgelegd hoe de besluitvorming in dergelijke gevallen plaatsvindt. Tevens moet statutair worden vastgelegd hoe moet worden omgegaan met situaties waarin er tijdelijk geen bestuurslid of toezichthouder is of een bestuurszetel vacant is en is er een bepaling dat een bestuurslid of toezichthouder niet meer stemmen mag uitbrengen dan de anderen samen en een bestuurslid niet meer in de gelegenheid is alle anderen te ‘overrulen’. Dat laatste is op zich een goede zaak lijkt mij maar ook iets dat binnen besturen normaal gesproken vanzelfsprekend zou moeten zijn.
Ook ten aanzien van organisatie met een ANBI keurmerk worden momenteel de regels strakker getrokken en zijn er onlangs nieuwe verplichtingen geïntroduceerd die soms met de WBTR te maken hebben, maar soms ook niet, zoals de anti-oppot regel en de nieuwe verplichte uitgebreidere financiële rapportageverplichtingen volgens een vast format van de belastingdienst, het jaarverslag volstaat dus niet meer.
Al met al allemaal verplichtingen en verantwoordelijkheden geboren uit het wantrouwen van de overheid in de bestuurders die zich meestal onbezoldigd en belangeloos inzetten voor de vele verenigingen en stichtingen die Nederland rijk is en die zorgen voor de nodige maatschappelijke cohesie. Al deze regelgeving maakt het leven van een bestuurder niet makkelijker maken en werpt drempels op voor potentiële nieuwe bestuurders als bestuurder actief te gaan worden. Wat begint met een VOG voor nieuwe toetredende bestuurders leidt voor je het weet tot een noodzakelijk certificering waardoor de toegankelijkheid tot een bestuur niet voor iedereen weggelegd is.
Juist in de non profit sector, waarop verenigingen en stichtingen zich voornamelijk richten, zou de overheid terughoudend moeten zijn als het gaat om het opleggen van allerlei nieuwe verplichtingen waardoor de bestuurscultuur in Nederland formeler wordt en de focus van bestuurders vooral komt te liggen op het blijven opereren binnen de wettelijke kaders en waardoor bestuurders de doelstellingen van hun organisatie uit het oog dreigen te verliezen. Met al deze toenemende verplichtingen komt onze bestuurscultuur, waar velen zich belangeloos inzetten voor allerlei verenigingen en stichtingen, onder druk te staan en zal het lastiger worden betrokken bestuurders aan te trekken.
Een ander nadeel van deze aanscherping van de regels is dat dit ook een omgekeerd effect kan hebben: organisatie kunnen ook besluiten geen formele structuur te hebben om daarmee de restricties en de kosten gepaard gaand met een formele status te omzeilen. Verenigingen en stichtingen hebben immers een heel ander karakter dan een BV of NV en daarom is voor deze organisaties een heel ander besturingsmodel noodzakelijk.
Mij verheugend op de naderende ijsdagen die de nationale obsessie ten aanzien van de corona pandemie even naar de achtergrand deden verdwijnen, kreeg ik plots een WhatsApp bericht van Joost die mij vroeg of ik de volgende ochtend om half elf thuis was, het was zeer dringend.
Ik had Joost al een tijd niet gesproken maar besefte meteen dat als hij mij zo’n boodschap stuurde, er waarschijnlijk iets aan de hand was dus reageerde ik meteen met een ‘Prima en tot morgen’. Ik kende Joost vanwege een IT-project waarop we een aantal jaren hadden samengewerkt en dat was niet altijd makkelijk geweest. Joost had op een geven moment zijn IT-bedrijf goed kunnen verkopen en was sindsdien zich gaan focussen op het op een andere manier betekenis geven aan zijn leven. Dit deed hij vooral door verre reizen te maken en zich daar te laven aan de wijze lessen van guru’s en op de meest afgelegen plekken te mediteren. Maar hij schroomde zich er ook niet voor zich onder te dompelen in het dance scene op Ibiza of allerlei illegale genotmiddelen zoals extasy en speed tot zich te nemen.
Al jaren was hij bezig een boek over deze buitengewone ervaringen te schrijven maar het lukte hem maar niet dit gepubliceerd te krijgen. Onze samenwerking liep niet altijd goed en dat lag niet alleen aan het feit dat hij altijd alles beter wist maar ook aan het feit dat hij vond dat anderen al het werk moesten doen en dat hij dan daarna wel zou controleren of dat goed was gedaan. Als geen ander was hij immers daartoe in staat en ons probleem lag daarin dat ik dat van mijzelf ook vond. Helaas dachten mijn collega’s daar anders over en accepteerden zij, zijn door mij niet geaccepteerde, gezag.
De volgende ochtend werd er om kwart over 10 aan de deur gebeld en toen ik open deed stonden er twee keurig geklede mensen voor mijn deur: een in het pak geklede man en een jonge dame met een koffertje. Ik nodigde ze uit voor een kopje koffie en terwijl ze mijn uitzicht over de Amstel aan het bewonderen waren vroeg ik ze waarom Joost niet mee gekomen was. Ze vertelden dat Joost hen naar mij doorverwezen had omdat hij dacht dat ik wel belangstelling zou hebben voor het aanbod dat zij voor mij hadden. Eenmaal aan de koffie begonnen ze mij mij uit te leggen wie zij waren en wat zij kwamen doen. Veel tijd hadden ze niet want ze moesten die dag nog een hele lijst afspraken afwerken dus er was haast bij.
De twee stelden zich met hun voornaam voor als Bruno en Anna en vroegen mij of ik het besprokene vertrouwelijk wilde houden. Om die redenen hadden ze twee documenten bij zich om door mij te laten tekenen: een geheimhoudingsverklaring en een contract. Of ik eerst het eerste document wilde lezen en tekenen en na hun uitleg eventueel het tweede. Ik las de geheimhoudingsverklaring door die redelijk recht toe recht aan was en twee belangrijke elementen bevatte: het niet extern communiceren van de inhoud van het gesprek en een boeteclausule die een behoorlijk hoge boete opleverde als de geheimhouding werd geschonden, ook wanneer ik het contract niet zou tekenen. Nieuwsgierig geworden tekende ik de geheimhoudingsverklaring, ik kon immers nog weigeren het contract te tekenen.
Daarna vertelde Bruno dat hij van de internationale organisatie La Paz was, die tot doel had wereldwijd een elite van weldenkende personen samen te brengen die in staat waren de huidige wereldorde te beschermen tegen de krachten die momenteel de belangrijkste internationale instituties wilden ondermijnen. Als voorbeeld noemde hij de WHO maar ook de World Bank, die beiden recent onder vuur hadden gelegen, en nu gelukkig, na de winst van Biden, weer aan invloed aan het winnen waren. Door het populisme en de opkomst van ondemocratische bewegingen in veel landen werden de laatste tijd de internationale verhoudingen steeds slechter en La Paz had tot doel een internationale elite te ondersteunen die hieraan tegenwicht kon bieden. Hun vraag was nu, op basis van de voordracht van Joost, of ik daar aan mee wou doen.
Gecharmeerd door hun voorstel en nieuwsgierig naar het contract besloot ik het erop te wagen en tekende ik de verklaring. Daarna nam Anna glimlachend het gesprek van Bruno over en vertelde ze dat ze arts was en dat ze namens La Paz hier was om, indien ik d at wilde, mij ter plekke te vaccineren met het Sputnik V vaccin. Het La Paz genootschap had via via een groot aantal van dit vaccin kunnen bemachtigen en was momenteel bezig een groot aantal mensen in te enten met dit vaccin om er voor te zorgen dat diegenen die de doelstellingen van La Paz onderschreven niet besmet zouden. Dit initiatief ging buiten alle officiële instanties om en was een eenmalig aanbod waardoor het genootschap ervoor zorgde dat haar aanhangers invloed konden blijven uitoefenen en via referenties bouwden ze haar netwerk uit. Inmiddels waren er zo tienduizenden mensen wereldwijd gevaccineerd.
De vraag die meteen bij me opkwam was waarom er geen Westers vaccin beschikbaar was voor dit project waarop Anna vertelde dat volgens de eigen experts van La Paz dit vaccin als beste was beoordeeld en het via het eigen netwerk makkelijk verkrijgbaar was zonder de bemoeienis van locale officiële instanties. Als ik het wilde kon ik het nu krijgen maar dan moest ik wel nu meteen beslissen want ze moesten weer verder naar de volgende kandidaat. Snel probeerde ik een afweging te maken maar ik kwam al snel tot de conclusie dat het een interessant aanbod was, al was het alleen maar vanwege de onmiddellijke beschikbaarheid van een vaccin tegen Covid-19 dat voor mij voorlopig nog niet beschikbaar zou zijn vanwege de schaarse beschikbaarheid in Nederland.
Snel tekende ik het contract, stroopte mijn mouw op en voor ik het wist was de prik door Anna gezet. Kort daarop verlieten de twee mijn woning en bleef ik verbluft achter mij afvragend of ik hier wel goed aan had gedaan. Via WhatsApp probeerde ik Joost nog te benaderen maar die gaf geen reactie terug. Vreemd genoeg kon ik La Paz niet vinden op het internet en heb ik daarna nooit meer van Bruno of Anna gehoord en werd ik ook nooit meer opgeroepen voor het krijgen van een vaccin door de GGD of huisarts. Bij navraag bleek dat geregistreerd stond dat ik al gevaccineerd was met het AstraZeneca vaccin. Twee weken later zag ik een advertentie in de krant waarin stond dat Joost tijdens een bergwandeling in Kazachstan was overleden.
Elke gelijkenis in dit verhaal met bestaande personen berust op louter toeval.
Op het moment dat ik dit schrijf, 21 januari 2021, wordt er in de Tweede Kamer gedebatteerd over het invoeren van een avondklok, een drastische inperking van onze vrijheid die doet denken aan de Tweede Wereldoorlog. De coronapandemie heeft mijn leefwereld het afgelopen jaar behoorlijk kleiner gemaakt: dichte musea, gesloten theaters en restaurants, thuis online lesgeven en weinig persoonlijk contact met anderen: mijn leefwereld is plots ingeperkt tot mijn naaste omgeving en 1,5 meter afstand. Tijd dus voor reflectie, goede 1 op 1 gesprekken met anderen en het lezen van boeken waar je nooit eerder aan toekwam om inspiratie op te doen hoe deze barre tijd door te komen.
Een van de boeken die ik onlangs las, is de ‘Kritiek van de cynische reden’ van Peter Sloterdijk verschenen in 1983. Sloterdijk stelt dat ‘perioden van chronische crisis van de menselijke levenswil eisen dat wij de status van permanent onzekerheid accepteren als onvermijdelijke achtergrond van ons streven naar geluk’. En als men deze onzekerheid accepteert wordt het, volgens Sloterdijk, tijd voor kynisme waaronder hij de levenskunst van de crisis verstaat. ‘Kynisme houdt geen scepsis of relativisme in maar vrijpostigheid of durf waarbij het gaat om de moed de problemen en dilemma’s die de crisis met zich meebrengt te doordenken maar ook om de moed te durven leven.’
Als je een diagnose zou maken van onze samenleving na de overrompelende uitbraak van het coronavirus zou je kunnen stellen dat onze samenleving in zijn geheel ziek is en genezing op korte termijn niet binnen ons bereik ligt en de onzekerheid die dat met zich meebrengt nog wel een tijdje zal aanhouden. Tot het corona vaccin bij iedereen geïnjecteerd is helpen alleen ingrijpende maatregelen met betrekking tot ons gedrag en de manier waarop we met elkaar samenleven om de kans op besmetting of overlijden te verlagen. En daarmee hebben we niet alleen te maken met een medische kwestie maar ook met een gedragskwestie. Kortom, willen overleven vraagt om aanpassing van onze levensstijl, aanvaarden dat je dingen niet kunt veranderen en binnen dat aanvaarden toch actief en strijdbaar te zijn en een nieuwe vorm weten te vinden waarop we ons met elkaar kunnen verhouden.
Ook de Franse filosoof Albert Camus heeft zich met de vraag ‘hoe moet te leven in tijden van grote onzekerheid’ bezig gehouden. In ‘De mythe van Sisyphus’ met als ondertitel ‘Een essay over het absurde’ stelt Camus dat wij allemaal verlangen naar duidelijkheid omtrent ons bestaan maar daar geen duidelijk antwoord op krijgen waardoor het absurde ontstaat: ‘de mens heeft een hevig verlangen naar waarheid en vraagt om een antwoord, maar de wereld zwijgt op een onredelijke wijze.’ En naarmate de onzekerheid groter wordt, zoals nu het geval is, wordt de vraag hoe te leven steeds urgenter.
Waar Sloterdijk met kynisme als antwoord op onzekere tijden komt, komt Camus in zijn essay met vier mogelijke invullingen van de vraag hoe te leven, zelfs als alles tegen zit is de mens in staat tot optimisme en creativiteit:
De sprong naar religie waardoor het irrationele en onverklaarbare betekenis krijgt, vroeger een vertrouwd concept;
De sprong naar verklaren in een eindeloze poging alles wat niet verklaard kan worden binnen het domein van de rede te krijgen terwijl er steeds weer opnieuw nieuwe onzekerheden ontstaan;
De sprong naar de kunst die de onzekerheid waarin we leven omzet in een kunstwerk dat onze verbeelding aan het werk zet, ons opnieuw leert zien, opmerkzaam maakt of van iedere gedachte of beeld iets bijzonders weet te maken;
De sprong naar de depressie met de dood als ultieme consequentie wanneer men het absurde niet kan accepteren.
Dat laatste lijkt me niet zo’n goed plan en scenario 1 zal ongetwijfeld goed liggen bij diegenen die voor religie ontvankelijk zijn. Mij trekken scenario 2 en 3 echter het meeste aan, en omdat scenario 2 nog een lange weg te gaan heeft voordat het met oplossingen komt, zou ik het liefst willen inzetten op scenario 3.
De sprong naar onze verbeelding kan ons een spiegel voorhouden en helpen de problemen en dilemma’s die de huidige crisis met zich meebrengt te doordenken en de moed en kracht geven te durven leven. Onze verbeelding kan ons helpen om te gaan met ons onbehagen nu we niet meer kunnen leven zoals we gewend waren en de moed geven te durven leven. Wel lastig nu de hele culturele sector plat ligt maar ik troost me met de gedachte dat juist ten tijde van crisis kunstenaars geïnspireerd worden tot het maken van kunst waar wij dan zo weer van mogen genieten …
Twee jaar geleden bezocht ik de in de Schirn Kunsthalle in Frankfurt de tentoonstelling Wildnes waar het thema ‘wildernis’ vanuit verschillenden invalshoeken werd behandeld. Deze tentoonstelling bevatte werk van kunstenaars die de natuur als onderwerp hadden zonder de natuur die zij uitbeelden zelf bezocht te hebben. De samenstellers van deze tentoonstelling stellen dat ‘de wildernis’, d.w.z. de ongerepte, niet door middel van menselijk handelen veranderde natuur, niet meer bestaat. Sinds de mensheid met haar expansiedwang alle bergen heeft beklommen, alle zeeën heeft bevaren en alle werelddelen ter eigen nut geëxploiteerd is er op aarde geen echte ongerepte wildernis meer en bestaat de wildernis alleen nog maar in onze verbeelding. En zelfs al zouden er ergens nog ongerepte stukken natuur zijn dan nog zorgen wij door onze beïnvloeding van het klimaat ervoor dat deze natuur aan zijn oorspronkelijke waarde heeft ingeboet. De mens heeft de natuur naar zijn hand gezet ten eigen voordeel en daardoor is er nergens meer ongerepte natuur te vinden.
De kolonisatie van ons ecosysteem.
De filosoof Peter Sloterdijk beschrijft in zijn boek ‘Wat gebeurde er in de 20e eeuw?’ de verschillende fasen van de exploitatie van de natuur door de mens. Voor de agrarische revolutie paste de mens zich aan zijn omgeving aan, toen hij echter dieren ging domiciliëren en inzetten op het land en als transportmiddel ging inzetten nam de impact van de mens op de natuur toe en tijdens de industriële revolutie, door de uitvinding van stoommachines en de elektriciteit, steeg deze impact exponentieel met alle kwalijke gevolgen voor de kwaliteit van onze leefomgeving van dien.
Deze, door de mens niet beoogde ontwikkelingen, hebben geresulteerd in een wereldwijde klimaatverandering vanwege de toegenomen CO2-uitstoot waardoor, volgens de deskundigen, de temperatuur zal gaan stijgen wat grote gevolgen zal hebben voor ons ecosysteem zoals de stijgende zeespiegel en de veranderingen in onze biodiversiteit. Peter Sloterdijk stelt dat, zelfs als we vanaf nu zouden stoppen met de C02-uitstoot, het nog 3.000 tot 4.000 jaar gaat duren tot de aarde weer op zijn oude niveau is. Zonder dat we het beseffen zijn we al decennia bezig geweest de omstandigheden waaronder we kunnen leven af te breken, een onomkeerbaar proces met grote impact dat niet makkelijk te stoppen is.
De Covid-19 pandemie.
En daar is dan nu de corona pandemie bijgekomen. Terwijl de klimaatverandering een jarenlang durend proces is, heeft de Covid-19 pandemie plots wereldwijd toegeslagen en merken we de de gevolgen hiervan. En, in tegenstelling tot de klimaatverandering, worden we direct met de gevolgen geconfronteerd. Viroloog Ab Osterhaus voorspelt in een interview in de Volkskrant van 19 december 2020 dat er in de komende dertig jaar meer pandemieën zullen komen die zelfs nog dodelijker zullen zijn dan Covid-19. Als oorzaak hiervoor noemt hij de ontwikkeling dat de wereld in toenemende mate verkeerd in elkaar zit, omdat wij een heleboel dingen fout doen, zoals vliegen, ontbossen, vlees eten en dergelijke. Dat leidt er onder meer toe dat het klimaat verandert. Je ziet het aan het stijgen van de temperatuur van het zeewater, aan veranderende golfstromen in de oceanen, aan het smelten van de ijskappen aan de polen, aan de vogels die op een andere manier gaan migreren, en aan allerlei bewegingen waardoor infecties ineens voorkomen in gebieden waar ze nooit eerder voorkwamen. Dit leidt tot een snelle verspreiding van virussen door de explosie aan contactmomenten veroorzaakt door onze toegenomen mobiliteit.
Vogels zijn lang de meest mobiele soort geweest. Zo vliegt de rosse grutto in één keer vanuit zijn broedplaats in Alaska naar zijn winterverblijfplaats in Nieuw-Zeeland en vliegt hij daarbij rechtstreeks over de Grote Oceaan, een afstand van meer dan 10.000 kilometer en dat doet hij al tienduizenden jaren. De afgelopen eeuwen is onze mobiliteit echter enorm toegenomen en met de komst van de vliegmachine is de mens de meest mobiele soort geworden die er bestaat en worden mensen en goederen op grote schaal wereldwijd verplaatst. Toen de Europeanen begin 16e eeuw Amerika veroverden namen ze op hun zeilschepen allerlei besmettelijke ziekten mee waartegen de plaatselijke bevolking niet bestand was. En dat zorgde ervoor dat een eeuw nadat de eerste kolonisten in Amerika aankwamen de inheemse Amerikaans bevolking met 90% afgenomen was voornamelijk veroorzaakt door deze ziektes waartegen hun afweersysteem niet bestand was , aldus Yuval Noah Harari in Sapiens. Door de toegenomen mobiliteit van mensen kan een virus zich nu in zeer korte tijd wereldwijd verspreiden, ongerepte gebieden die niet bevattelijk zijn tegen een wereldwijde pandemie bestaan er niet meer, net als de ongerepte natuur.
Het verband tussen de klimaatverandering en de Covid-19 pandemie.
Het ontstaan van het Covid-19 virus in Wuhan is dus geen toevallige mutatie maar gevolg van onze eigen expansiedrift dat het ons ecosysteem in de war heeft gebracht en onderdeel is van een al langer durende ontwikkeling waarbij de kolonisatie van onze omgeving een verstoring van ons ecosysteem tot gevolg heeft gehad. Dit heeft geleid tot een onomkeerbare klimaatverandering en en het ontstaan van nieuwe pandemieën met hun verwoestende werking op korte termijn. Viroloog Marion Koopmans stelde in een interview in de Volkskrant dat virussen de bewakers zijn van ons ecosysteem, daar waar een virus opduikt zit er iets goed mis in onze relatie met ons ecosysteem.
De arts en viroloog Marli Huijer is het met Marion Koopmans eens en in een artikel dat ze in de Volkskrant van 29 december met de kop ‘Wijzer door corona’ stelt ze dat virussen de de samenhang en relaties tussen de verschillende menselijke en niet-menselijke soorten die de aarde bevolken beïnvloeden. Wanneer één soort, in het geval van Covid-19 de menselijke, zich onevenredig veel toe-eigent ten kosten van andere soorten, ondergaat het ecosysteem veranderingen die op de soort zelf kunnen terugslaan. Ingrijpen in ons ecosysteem, hoe goed bedoeld ook, geven vrijwel altijd nevenschade, nieuwe ziekten zijn daarvan slechts één voorbeeld.
Hoe verander je ons gedrag?
Dat gedragsverandering op individueel niveau is al lastig laat staan als je gedragsverandering collectief voor elkaar wil krijgen. Als je kijkt naar de landen die het succesvolst zijn in het bestrijden van het Covid-19 virus zijn dat vooral totalitaire regimes zoals China. Wuhan is maandenlang in lockdown geweest en dat betekende maandenlange isolatie van iedereen, een drastische ingreep op de persoonlijke vrijheden die in het Westen niet goed toepasbaar is. Dan blijft er voor de overheid niets anders over dan haar beleid te richten op gedragsverandering, zoals Jaap van Dissel stelt in een interview in de Volkskrant van 24 december 2020.
En daar hebben we in Nederland veel ervaring mee, neem bijvoorbeeld de overheidscampagnes gericht op het stoppen met roken, bovenmatig alcohol drinken of het voorkomen van obesitas door gezondere voeding en meer beweging. Deze campagnes hebben meestal pas na jaren effect terwijl er altijd een significante groep over blijft die in het ongewenste gedrag blijft volharden. De uitdaging die we dus hebben is naar manieren te zoeken om ons gedrag zodanig te veranderen dat de impact van ons gedrag op ons ecosysteem minder groot is.
Marli Huijer zoekt de oplossing van dit probleem in het actief zoeken naar vormen waarbij onze leefstijl geen bedreiging meer is voor ons ecosysteem en we verantwoord kunnen samenleven met de vele soorten waarvan de menselijke soort afhankelijk is. En dat lukt in onze Westerse samenleving dus niet door wetgeving en/of repressie en is volgens Marli Huijer meer een taak voor deskundigen uit de economie, biologie en de sociale en geesteswetenschappen.
Het dualisme van het menselijke gedrag.
Aangezien ik zelf socioloog ben pak ik deze handschoen op en ben ik te rade gegaan bij een aantal sociologen die zich bezig hebben gehouden met het moeilijk te begrijpen dualisme in de mens, dat ze soms logisch – rationeel handelen, en soms ondoorzichtig en irrationeel. Raymond Boudon schreef in 1978 een boek over dit onderwerp, ‘De logica van het sociale’, dat ik tijdens mijn studie heb gelezen waarin hij dit dualisme verder uitwerkt naar aanleiding van het werk van de sociologen Max Weber, Vilfredo Pareto en Emile Durkheim.
Max Weber maakt een onderscheid tussen doel rationaliteit, ons logische handelen, en waarde rationaliteit dat vooral die handelingen bevat die ogenschijnlijk geen einddoel hebben. Pareto heeft geprobeerd op basis van dit onderscheid een individuele gedragstheorie op te stellen waarbij hij een onderscheid maakte tussen gedrag dat we, vanuit ons eigen perspectief, logisch ofwel rationeel vinden en gedrag dat we niet logisch ofwel irrationeel vinden.
Een andere socioloog die met deze individuele gedragstheorie in verband kan worden gebracht is Emile Durkheim die stelde dat onze individuele gedragingen alleen met een verwijzing naar de social omgeving van een individu kunnen worden verklaard. Voor Durkheim was één van de de voornaamste doelstellingen van de sociologie het bestuderen van de complexe invloed van de structuur van onze interactie-systemen op ons gedrag en onze gevoelens van de actoren waaruit deze systemen zijn opgebouwd. Het gedrag van iemand wordt in sterke mate beïnvloed door zijn eigen leefomgeving, ‘Bubble’ zouden we tegenwoordig zeggen. Dit betekent niet dat de sociale omgeving van iemand diens gedrag bepaalt, ieder individu probeert de beslissing te nemen die het best past bij de zijn belangen zoals hij die ziet.
Mijn conclusie op basis van het voorafgaande is dan dat het is niet aan ons is om te beoordelen of andermans handelen logisch of onlogisch is, dat wordt vooral bepaald vanuit de sociale context waarin we leven. Daarom is het veranderen van individueel gedrag erg lastig als de sociale omgeving waarin men leeft er uitgesproken denkbeelden op nahoudt. Gedragsverandering gebeurt pas als jou belang en dat van de sociale omgeving waartoe jij behoort niet meer samenvallen.
Een goed voorbeeld daarvan is de manier waarop in het sterk gepolariseerde Amerika mensen zich gedragen ten opzichte van de maatregelen met betrekking tot Covid-19. Ben je een aanhanger van Donald Trump dan doe je niet aan ‘social distancing’ en draag je geen mondkapje omdat dat vanuit de context van de aanhangers van Trump logisch gedrag is dat ze onderbouwen met met name politieke argumenten die onder de aanhangers als rationeel en valide worden beschouwd. Voor de aanhangers van de democraten is dat juist andersom, zijn beroepen zich op de wetenschap en vinden deze voorzorgsmaatregelen noodzakelijk en het gedrag van de tegenstanders irrationeel, een onoverkoombare brug tussen beide partijen.
In ons eigen land zie je dit dualisme ten aanzien rationeel en irrationeel handelen ook terugkomen in de politiek. Minister van Justitie Ferd Grapperhaus zijn uitglijder tijdens zijn bruiloft zich niet te houden aan de maatregelen die hij zelf moet handhaven was funest voor het draagvlak van het corona beleid in de samenleving. Als minister is hij verantwoordelijk voor de handhaving van de corona maatregelen en doet hij een appel op ons om ons gedrag aan te passen maar in de context van zijn eigen familie blijk hij zich niet aan deze maatregel te houden. Ook de vakantie naar Griekenland door onze Koning en zijn gezin, terwijl iedereen geadviseerd werd niet te reizen als dat niet strikt noodzakelijk was, heeft veel impact gehad op het draagvalk in de samenleving van het overheidsbeleid. Blijkbaar maken zowel Grapperhaus als de Koning heeft de politieke context van hun werk geen impact op hun individuele gedrag in hun privé-leven. Als onze leiders zelf niet doen wat ze ons verplichten is dat een politieke doodzonde omdat velen op basis van dit gedrag het overtreden van de regels zullen rechtvaardigen.
Onzekerheid als voedingsbodem voor het irrationele.
Het verlangen naar vroeger en dat alles weer wordt zoals het toen was overheerst nog steeds bij velen. Je moet ook wel sterk in je schoenen staan het gedrag dat je jarenlang als vanzelfsprekend hebt ervaren over boord te zetten en in plaats daarvan iets anders te gaan doen waarvan je niet zeker weet of jouw individuele bijdrage ook leidt tot een betere toekomst. Het enige dat we zeker weten is dat het nooit meer wordt hoe het was maar waar we naartoe op weg zijn en hoe we daar aan bij kunnen dragen is verdomd lastig…
Volgens Henri Beunders, emeritus hoogleraar aan de Erasmus Universiteitstelt in een ingezonden stuk in de Volkskrant van 31 december 2020 lijkt Corona de rationeel geachte staat en wetenschap machtiger te maken dan deze toch al waren. Maar tegelijkertijd groeit door de corona groeit het gevoel voor het niet voorspelbare, tragische element in het bestaan dat de middeleeuwer zo eigen was. Topvirologen werden verast door corona, en voorspellen nu de komst van ‘Disease X’ maar het wanneer en hoe daarvan kunnen ze niet voorspellen. Alle kennis is dus voorlopig en de onzekerheid blijft, ook bij wetenschappers.
Beunders denkt dat zorgt voor existentiële angst in de samenleving en dat dit een spiritueel levensgevoel zal doen herleven, in tijd evan crisis en onzekerheid vallen mensen terug op hun geloof. Michel Houellebecq zegt het zo: ‘Ik ben de schrijver van een nihilistisch tijdperk en van het leed dat uit het nihilisme meekomt. Men kan zich dus voorstellen dat mensen bij het lezen van mijn boeken ontsteld terugdeinzen en zich op een ander geloof storten.’ Om die reden is de kans groot dat er meer aandacht komt voor de ‘irrationele deugden van geloof, hoop en liefde’ en wordt het tijd het irrationele weer serieus te nemen.
Het wordt nooit meer hoe het was…
Gedragsverandering is dus lastig, zeker als je gedrag in grote mate wordt bepaald door je leefomgeving. De enorme impact die de corona pandemie heeft op onze samenleving en de onzekerheid die dit met zich meebrengt zet veel in beweging en dat is niet alleen maar negatief maar heeft ook een aantal positieve effecten gehad zoals het feit dat veel mensen thuiswerken en minder zijn gaan reizen. Zoals op 31 december 2020 op de voorkant van de Volkskrant stond:
‘Gedrag dat vorig jaar rond deze tijd nog heel normaal was, is ineens vreemd geworden. En wat vreemd was is normaal geworden’.
Wat de impact van het coronavirus op ons gedrag op de lange termijn zal zijn is onvoorspelbaar. Hoogst waarschijnlijk zullen een paar zaken structureel veranderen en nooit meer zo zijn als vroeger maar veel zal ook weer hetzelfde zijn zoals in het verleden wel vaker is gebeurd na grote oorlogen, natuurrampen en pandemieën.
Ik zag deze week op BBC News een jaaroverzicht van de Travel Show met Ade Adepitan waarin hij samen met andere reizigers die van reizen hun werk hebben gemaakt terug kijken op 2020 en vooruitkijken op 2021. Aan het woord kwamen mensen die al een paar jaar de wereld rondreizen om alle landen ter wereld bezocht te hebben of leven van de opbrengst van hun foto’s op Instagram. Sommigen hadden na de uitbraak van de pandemie maanden vastgezeten op exotische bestemmingen en gevraagd naar hun toekomstplannen was niemand van plan deze bij te stellen. Het kwam net verder dan in plaats van meerdere reizen per jaar één grote reis of proberen een bestemming te bereiken waar je officieel niet naar toe toch te kunnen bezoeken omdat ze verwachten dat je in de landen waar het zo weer mogelijk is naar toe te gaan waarschijnlijk struikelt over de toeristen. Als het weer kan gaat iedereen weer reizen was de stelling.
Vorige week een virtuele lezing bijgewoond georganiseerd door de Vanderbilt University in Nashville Tennesee, gastspreker was Susan James, professor in de Filosofie bij Birkbeck College, onderdeel van de University of London. Van tevoren haar paper toegezonden gekregen en gelezen en daarna naar een inleiding van Susan James geluisterd van 40 minuten gevolgd door de mogelijkheid vragen te stellen. Binnen een uur veel interessant gehoord en de 66 aanwezigen in de zoom meeting, afkomstig uit de hele wereld, stelden na afloop interessante vragen die haar verhaal aanvulden en zelfs bij Susan James tot nieuwe inzichten leidde. Mooi de wetenschap zich zo voor je neus te zien ontwikkelen.
De titel van Susan James paper was ‘Spinoza on Animal Species‘ en gaat over de stelling van Spinoza dat het onderscheid tussen dieren en mensen niet zozeer wordt bepaald door uiterlijke kenmerken maar door het vermogen van mensen om elkaar te beïnvloeden en sociale relaties met elkaar aan te knopen. Ten tijde van Spinoza werd er in Leiden, waar Spinoza vlak bij woonde, baanbrekend natuurwetenschappelijk onderzoek gedaan door wetenschappers als Jan Swammerdam en de Italiaan Narcello Malpighi die gebruik maakten van de uitvinding van de microscoop door Constantijn Huigens en Antoni van Leeuwenhoek. Hierdoor werd het mogelijk soorten te classificeren op onderscheidende fysieke kenmerken en dit riep bij Spinoza de vraag op wat dan het verschil tussen mensen en dieren is.
De gedachte dat de mens door God geschapen is naar zijn evenbeeld en dat de mens hoger in de hiërarchie staat dan dieren verdeeld de soorten in twee gescheiden cohorten maar zo gauw je de Goddelijke wil los laat valt de grens tussen de soorten weg en zijn wij gewoon een van de vele soorten niet meer of minder bijzonder dan de anderen. Door de toevoeging van Spinoza van de sociale interactie component verheft de mens zich weer boven de andere soorten en kan het haar wil aan anderen opleggen.
Toch zijn we daarin volgens Spinoza minder vrij dan we denken. De sociale interactie met de wereld om ons heen geeft ons de mogelijkheid onze doelen na te streven en afhankelijk van de interactie met anderen daarin meer of minder invloed te kunnen uitoefenen en meer of minder succesvol te zijn. Daar hebben we maar beperkt invloed op en Spinoza stelt dat het voor ons onmogelijk is ons streven te realiseren, als we iets bereikt hebben houdt ons streven iets te willen bereiken niet op en verschuift het doel direct weer door naar iets anders. Het blijft voor ons altijd aanmodderen zoals Rene Gudde ook al stelde.
Dat altijd maar iets willen nastreven zit er bij ons erg ingebakken en maakt het voor ons moeilijk er gewoon te zijn en niets te willen. We kunnen het niet laten steeds iets na te streven en zijn niet in staat de dingen gewoon te laten gebeuren zoals ze zich aan ons voordoen, iets wat dieren wel kunnen. Susan James noemt dat de vorm, ofwel de mal waarin we leven en opgesloten zitten en waar we niet uit kunnen ontsnappen. Neem bijvoorbeeld de emoties die we hebben of de levensfases die wij doorlopen, deze zijn voor onze soort uniform. Ieder mens kan jaloers zijn of angstig zijn en ontwikkeld zich van kind via de pubertijd naar volwassenheid, deze vorm is voor alle mensen hetzelfde.
Ik heb zelf twee kleinkinderen en zie dat nu zelf voor mijn ogen gebeuren. Eerst zijn die kleintje compleet van je afhankelijk en doen ze alles wat je wilt als je ze maar te eten krijgen en dan plots krijgen ze een eigen willetje, gaan ze vragen stellen en zeggen ze ineens NEE! De sociale interacties die we hebben vormen kinderen tot wie ze worden en bepalen hun karakter en mogelijkheden: een kind kan alleen maar leren praten als er tegen hem gepraat wordt. Gedurende ons leven doorlopen we allemaal dezelfde fasen en is de vorming van onze essentie bepaald door een complexe interactiestructuur die zich ontvouwd gedurende de loop van ons bestaan en deze vorm is niet overdraagbaar naar andere soorten.
De kern van het betoog van Susan James is dat wij mensen, in tegenstelling tot de dieren, een doel kunnen nastreven en dat we daarbij beter in staat zijn dit te realiseren als we dat samen met anderen doen. Het hebben van gezamenlijk ideeën – percepties – doet ons onderscheiden van dieren en stelt ons in staat dingen te veranderen maar de vorm – het kader waarin we dat doen – blijft voor iedereen hetzelfde: we zitten nu eenmaal gevangen in ons menszijn net zoals de dieren gevangen zitten in hun dier zijn. En dan valt het onderscheid tussen de soorten ineens weer weg…
Voor de geïnteresseerden hierbij de paper van Susan James:
Als één ding duidelijk is geworden na de verkiezingen in de Verenigde Staten is het wel dat, ondanks de getalsmatige overwinning door Biden, Trump zich niet heeft neergelegd bij de stembusuitslag en gewoon door is gegaan met campagne voeren omdat, in zijn ogen, zijn aanhang meer gewicht in de schaal legt dan die van Biden en dat de meerderheid van zijn eigen achterban dat volgens peilingen ook vindt. Hoewel George Orwell zijn boek Animal Farm richtte op communistische regimes blijk de slogan “All animals are equal, but some animals are more equal than others” dus ook in democratische landen in opkomst.
Een onmogelijke spagaat die het basisprincipe van democratische systemen, ‘one man one vote’, onderuit haalt. Vanaf de oprichting van de VS is dit het in de grondwet vastgelegde basisprincipe geweest net als bij andere democratieën. Als verliezer van verkiezingen leg je je bij een nederlaag neer en doe je een stapje terug om ruimte te maken voor de winnaar zodat hij aan de slag kan op basis van het mandaat dat hij heeft gekregen van de meerderheid van de kiezers. Uit alles blijkt dat Trump niet van plan is zich aan deze democratische grondregel te houden. Dat Trump zich niet neerlegt bij zijn nederlaag is op zich niet vreemd, daar liggen waarschijnlijk persoonlijke motieven aan ten grondslag, maar vreemder is het dat het Amerikaanse volk dit zo maar laat passeren. De schade die Trump nu al aan het het vertrouwen van de burgers in het democratische systeem heeft aangebracht is enorm groot. Om zijn gelijk te halen zet Trump alle middelen in die hij heeft, ook al zijn deze niet succesvol, maar daar gaat het hem niet om. De rechtszaken en de continu doorgaande social media campagne zijn alleen maar bedoeld om zijn eigen achterban te overtuigen dat hij de eigenlijke overwinnaar is en er bij de verkiezingen gefraudeerd is. Het gaat hem niet om feiten maar om de invloed die hij kan uitoefenen op zijn aanhangers.
Over het traditionele democratische verkiezingsproces is het afgelopen decennium een nieuwe beïnvloedingslaag geschoven die ervoor gezorgd heeft dat het ‘one man one vote’ principe, gebaseerd op een verkiezingsprogramma en politieke partijen, is vervangen door het ‘leiderschap en beïnvloeders’ principe. Waarbij politici vroeger via een politieke agenda de kiezers probeerde te overtuigen op jouw partij te stemmen richten de nieuwe politieke leiders zich nu op het versterken van hun persoonlijke imago en het overhalen van belangrijke medestanders hun invloed aan te wenden zich voor hun zaak in te zetten, het waarom is daarbij niet belangrijk. Trump weet zich bijvoorbeeld gesteund door tal van media die achter hem staan, het totale politieke landschap in de VS is de laatste jaren volledig gepolitiseerd.
Op bovenstaand plaatje staan vooral de traditionele media die tegenwoordig ook steeds meer online actief worden.. Daarnaast heb je natuurlijk nog de social media als Facebook, Twitter, Instagram en TikTok die tijdens de recente Amerikaanse verkiezingen en nu ook nog tijdens de nasleep hiervan een cruciale rol hebben gespeeld. Trump richt zich met zijn juridische gevecht nu primair op het verkiezingsproces zelf en niet op de rol van de media, dat kan nog gebeuren natuurlijk.
We hebben ons heel lang druk over de scheiding tussen kerk en staat en de beïnvloeding door bedrijfslobbyisten van de politiek maar wellicht wordt het tijd ook de invloed van de media aan regels te gaan onderwerpen. Facebook en Twitter hebben al hun eigen beleid op dit vlak maar de democratische controle hierop ontbreekt, hierdoor kunnen zij veel invloed uitoefenen. Op dit moment keert dat zich tegen Trump maar die invloed kan zich ook tegen anderen richten. en dat is gevaarlijk.
Zo werd recent door Facebook een post van de wetenschapper Cral Heneghan over een wetenschappelijk onderzoek uit Denemarken, dat in een wetenschappelijk tijdschrift was gepubliceerd, als ‘valse informatie’ geclassificeerd terwijl het door anderen was gereviewd. Social media bedrijven als bewaker van de waarheid, daar zijn ze niet voor bedoeld laat staan dat ze de competenties hebben om wetenschappelijk werk te beoordelen.
Democratie is een werkwoord en door de veranderende omstandigheden moeten we waakzaam zijn en ons steeds aanpassen aan veranderende omstandigheden maar het uitgangspunt zou wel moeten blijven dat iedereen in een democratie gelijke rechten heeft en de een meer rechten heeft dan de ander anders moeten we stoppen ons een democratie te noemen. Hopelijk is het zelf corrigerend vermogen van onze samenleving zo groot dat het de huidige turbulentie overleeft en onze basis principes weer boven komen drijven dwars door de ongenuanceerde social media laag.
While watching the results of the US presidential elections slowly coming in on CNN at the beginning of November 2020 I switched to Netflix to watch the documentary ‘The Social Dilemma’ and found out afterwards that my view on the elections had completely changed. My students Information Management at a private University had told me that ‘The Social Dilemma’ was an eye opener for them and that a lot of the topics we discussed during my lessons were part of this documentary, this made me curious. It’s not always easy to explain the impact of data and information on society to the younger generation and explain them how social media has changed our daily life. The millennials are the first generation who grew up with smartphones en laptops and don’t know how the world looked like before.
‘The Social Dilemma’ is about how former and current IT-specialists from different backgrounds view the impact of what they created afterwards, while busy inventing all these great new social media tools like Facebook, Twitter, Instagram, LinkedIn, Pinterest etc. they had no clew what the impact would be. Looking back on my career as a IT project manager developing and implementing business software I have the same experience: sometimes a small change had far more impact than the issues I was busy with whole day and which sometimes were not used at all by the users who told me they needed it the most during the project.
But social media is something completely different from business supporting systems where the customer is also the main user and pays for the products and services. The business model for social media is completely different because because the users of social media can use all these tools for free and the social media companies make their money mainly with advertisements as part of other companies marketing strategy to sell their products and services. And when you do this smart en targeted at the right audience with clever tools which influence the buying proces of users of social media this strategy is almost always successful. And that’s why the top social media companies are so successful and make a lot of money.
The art of convincing someone to buy something by using behavioural science is not new, using social psychology to brand and market a product was invented in the US where the industry funded al lot of research on this domain. And with the availability of social media this impact on our buying process exploded. In ‘The Social Dilemma’ some of the people working for the social media companies are social scientist specialised in techniques to get potential buyers attention, take care they keep busy with the tool and come back all the time in the meantime influencing them in the direction of the product or service which is most likely to be bought. Just like showing a coca cola screen shot in a movie and selling more cola in the break of a movie but then only focussing on those who realy like cola and are likely to buy. We are being manipulated without being aware of this and when asked afterwards would probably not agree that this influencing works, but it does!
When asked how they see the future most of the interviewed persons who work or worked in the ‘Big Tech’ industry or who are doing research on this area are not very positive on how this development will turn out in the future. Will, under pressure of politicians and users of social media, the policy of social media be changed and made more transparent or is this only the begging and are we heading to a society where the companies have a lot of power and they not only influence our buying behaviour but als our thoughts and public life. See the current discussion around the US elections and corona and the role of social media spreading fake news.
In ‘The Social Dilemma’ Trump or corona don’t have much focus which is refreshing but what impressed me the most is the problem that tools like Google, Facebook or Instagram present the world to us as we like it to be and we only get information through their channel which is linked to the analyses of our personal data. And this takes care everybody thinks he or she os right and from everybody’s own perspective this is true. But from a society point on a macro level this does not bring us closer to a solution. One of the interviewed social media experts even predicted because of this a civil war in the near future. Not a good perspective from my point of view.
So, how to solve this?
It’s time we, the daily users of social media, take controle of our social media domain which is there for us and that we get controle over our own personal online data (POD). The more we become dependent of these social media tools for communication purposes, the more necessary this is. Social media data are part of and owned by the private domain and if someone from another domain wants to use our personal online data we should give them permission to use these data unless there is a legal reason for this. Social media are becoming more and more part of our normal way of communication and interference of organisations who want to influence us or make money out of this should not be possible.
I think ownership of your own personal online data is a necessary development and strangely Mark Zuckenberg from Facebook agrees:
I believe the future of communication will increasingly shift to private, encrypted services where people can be confident what they say to each other stays secure and their messages and content won’t stick around forever. This is the future I hope we will help bring about.
Mark Zuckerberg – A Privacy-Focused Vision for Social Networking
The big issue is that currently Facebook, Google, Apple etc. own these personal online data and it will be a big project to change their current business models and build their solutions around personal data not owned by themselves.
On the other hand it’s of course possible to build a new digital environment where users can store their personal online data in Pod’s which can then be accessed by apps and third parties, of course only when a user allows this. A good example of a project with this ambition is the Solid Project which aims to radically change the way applications work today, resulting in true data ownership as well as improved privacy. The ultimate goal of this project is to allow users to have full control of their own data. Below a picture I made how this should work:
My Personal Online Data
The Social Dilemma is focussing on problems without attention for possible solutions, maybe the persons interviewed in the documentary who all worked for social media companies are to much attached to the way these companies are working now and are not able to think outside the box.
