Klara en de Zon
Dit weekend stond er een interview in De Volkskrant met Nobelprijswinnaar Kazuo Ishiguro naar aanleiding van het eerste boek dat verscheen sinds hij de Nobelprijs in 2017 won en waar hij al aan begonnen was voor hij deze prijs kreeg. Toen hij het werk aan dit boek, ‘Klara en de Zon’, hervatte, nam hij zich voor niet ten prooi te vallen aan het zogenaamde genius syndrome, waar veel Nobelprijswinnaars last van hebben waarbij ze het idee hebben overal verstand van te hebben.
‘Klara en de Zon’ is geschreven vanuit het perspectief van de robot Klara die is uitgerust met intelligente zelflerende software en in het bezit komt van Josie, een ziekelijk meisje uit een ‘opgetild’ milieu die leeft in een samenleving waarin niet alleen kunstmatige intelligentie maar ook andere moderne innovaties zoals drones een grote rol spelen en die hebben geleid tot een vergroting van de maatschappelijke ongelijkheid. In ‘Klara en de Zon’ gaat het om de relatie tussen Josie en Klara en zoekt Ishiguro de grenzen op van de interactie tussen de mens en zijn robot en in hoeverre gevoelens, die mensen van robots doen onderscheiden, geprogrammeerd kunnen worden.
In het interview vertelt Ishiguro dat zijn dochter Naomi, die zelf ook schrijfster is, het niet helemaal met zijn sombere toekomstbeeld eens is: het is volgens haar nog erger want hij onderschat de gevolgen van de klimaatcrisis die volgens haar meer impact hebben dan kunstmatige intelligentie. Volgens Ishiguro gaan zijn dochter en haar leeftijdsgenoten van heel andere aannames uit dan hij zelf. Terwijl zijn eigen uitgangspunten diep geworteld zijn in de waarden en normen die hij in zijn jeugd meekreeg zijn die van zijn dochter gebaseerd op haar verhouding tot onderwerpen als kunstmatige intelligentie en genetische manipulatie en big data, die de generatie waar zijn dochter toe behoort niet alleen beter begrijpt maar waarmee ze zich ook emotioneel verhouden.
Volgens Ishiguro hebben generaties verschillende visies op de werkelijkheid en zijn nieuwe generaties beter in staat te begrijpen wat er speelt in de samenleving (een stelling die op zich ook een aanname is). Best wel een opgave voor de aankomende generatie gezien de grote veranderingen die nu plaats vinden waarbij we afstevenen op een onzekere toekomst. Wellicht zijn die nieuwe aannames al onder de oppervlakte aanwezig zijn maar nog niet expliciet benoemd en door de samenleving gedragen waardoor we nog niet weten hoe die nieuwe definitie van de waarheid er uit gaat zien, het switchen van paradigma heeft nu eenmaal zo zijn tijd nodig.
Ishiguro ‘Klara en de Zon’ gaat over het belang van menselijke gevoelens en onze emotionele beleving van de werkelijkheid die niet altijd op feiten is gebaseerd. Daarbij verwijst hij naar de Trump aanhangers die het Capitool hebben bestormd maar je zou ook kunnen denken aan de viruswaarheid aanhangers in Nederland die vinden dat het ontbreken van bewijs er niet toe doet. Wat mij daarbij opvalt dat dat vaak ouderen zijn die aan dit soort acties deelnemen en de jongere generatie daar niet aan mee doet. Van de nieuwe partijen die 17 maart mee gaan doen aan de verkiezingen richt zich er geen een primair op jongeren en dat komt waarschijnlijk ook omdat jongeren niet echt geïnteresseerd zijn in de manier waarop nu politiek bedreven wordt. Recent kwam in het nieuws dat 35 % van de scholieren in de tweede klas van de middelbare school niet weet of we in een democratie leven en op het vmbo is dat zelfs 50 %.
Ishiguro stelt aan het eind van het interview dat iedereen die zich bezig houdt met kunst en cultuur vraagtekens zou moeten zetten bij onze verouderde aannames en dat verhalen, romans en films belangrijk zijn als drager van onze gevoelens. Mijn kantekening daarbij is dat de nieuwe generatie daarbij niet gebruik maakt van de traditionele cultuurdragers maar in plaats daarvan gebruik maakt van haar eigen nieuwe kanalen zoals Instagram, TikTok, SnapChat en YouTube en er pas echt wat gaat veranderen als de influencers zich ook maatschappelijk gaan engageren en niet, zoals nu, voor het grote geld gaan.
