Neo Rauch: liefde, kunst en de dood.
In de Fundatie de overzichtstentoonstelling Dromos 1993 – 2017 van Neo Rauch bezocht na eerste het interview met hem door Ralph Keunin, dat op de website van de Fundatie staat, te hebben bekeken. Neo Rauch legt in dit interview uit hoe zijn werk tot stand komt en hoe je als kijker naar zijn werk zou moeten kijken. Voordat Rauch aan een nieuw schilderij begint vindt eerst een innerlijk creatief proces plaats dat hij als een uiterst pijnlijk ervaart en hem slapeloze nachten bezorgt waarbij er allerlei beelden vaag bij hem opkomen. Tot er plots bij hem de noodzaak ontstaat de eerste punt op het doek te zetten en het proces van het daadwerkelijk schilderen begint waarbij hij de miljarden mogelijkheden die hij heeft om een schilderij vorm te geven door inperken en bundelen tot een waardevol schilderij transformeert.
Dit creatieve proces kent twee varianten: soms weet hij op het moment van aanvang al precies wat hij gaat schilderen en komt het schilderij al schilderend vanzelf naar hem toe. Maar het kan ook zijn dat hij begint en het werk al schilderend vanzelf ontstaat, deze laatste variant komt tegenwoordig het meest bij hem voor. En als het dan af is heeft het voor hem als de schilder en voor ons als zijn publiek waarde en geeft het voldoening er naar te kijken (voor hen die daar voor open staan).
Om de waarde van zijn werk te kunnen ervaren adviseert hij ons niet te proberen zijn kunst te begrijpen of te verklaren, het is beter je verstand uit te zetten, je open te stellen en je gevoel zijn werk te laten doen. Dat doet hij ook als hij zijn werk creëert. Grappig genoeg hoorde ik veel van de bezoekers van de tentoonstelling in Zwolle juist verwoede pogingen doen zijn werk te verklaren, zo ik hoorde een vrouw tegen haar man, die ongeduldig werd en verder wilde, zeggen: ‘Maar ik wil begrijpen wat hij hiermee bedoelt!’. Dat gaat haar niet lukken, dacht ik, ze kan hoogstens haar eigen projecties ervaren.
Door naar een schilderij te kijken komen we even los van de alledaagse dingen en kijken door een tweedimensionaal venster naar een andere wereld die los staat van tijd en werkelijkheid. Volgens Neo Rauch zijn er twee momenten in het leven waarbij wij in staat zijn buiten onszelf te treden en te ontsnappen aan de sleur van het alledaagse bestaan en dat is bij het ontstaan van de liefde en het aanschouwen van kunst. Beide kunnen belangrijke kantelpunten in het leven zijn die je niet kunt willen maar in ene spontaan ontstaan. En waarbij je na de eerste vonk die overslaat of stip op het doek jezelf gaat inperken en bundelen tot er iets van blijvende waarde ontstaat, dat is hard werken maar geeft uiteindelijk voldoening…
Volgens mij is er nog een derde kantelpunt in ieders leven waar Neo Rauch het tijdens het interview niet over had en dat is de dood die eveneens een stip aan onze horizon is en waarvan de werking omgekeerd is aan die van de liefde en de kunst. Veel van zijn werken zijn uitermate somber en er zijn volgens mij veel verwijzigingen op zijn schilderijen naar ons laatste kantelpunt (of is dit alleen maar mijn projectie?). Terwijl de liefde en de kunst plots ontstaan en in de loop van de tijd hun definitieve vorm en waarde krijgen is de dood de stip aan het eind van het leven waar we allemaal ongewild op af stevenen. En terwijl we daar naartoe onderweg zijn moeten we juist mensen om ons heen en dingen loslaten tot er uiteindelijk op het moment suprême niets van waarde overblijft.
Het voordeel voor een kunstenaar als Neo Rauch is dan weer dat uiteindelijk zijn werk ook na zijn dood voort blijft leven door de ogen van de toekomstige generaties die naar zijn werk gaan kijken en dat is dan weer een mooi voordeel van het succesvol kunstenaarschap. Is al die pijn die hoort bij het creatieve proces uiteindelijk dan toch niet voor niets geweest. Voor ons niet-kunstenaars rest dan alleen nog maar het kijken naar een leeg doek omdat wij het niet gedurfd hebben die eerste stip op dat lege doek te zetten…
