Is de waarheid zelfcorrectief?
Afgelopen zondag het Filosofisch Café van de ISVW in Leusden bijgewoond met een bijdrage van de filosoof Jeroen Hopster over waarheid en onwaarheid, nepnieuws en het post-truth tijdperk. Al snel ging zijn lezing natuurlijk over Donald Trump en diens manier van omgaan met de waarheid en hoe hij daarmee wegkomt.
Er is al veel gezegd en geschreven over de intuïtieve manier waarop Trump met de waarheid omgaat: op basis van zijn intuïtie uit hij een vermoeden, wanneer blijkt dat de feiten zijn vermoeden niet bevestigen gaan derden op dit vermoeden reageren waardoor nieuwe feiten ontstaan, dan past hij zijn vermoeden hierop aan en ontstaat een nieuwe waarheid. Het gaat hierbij dus in essentie om propaganda: het bewust verspreiden van eenzijdige en/of verzonnen informatie, niet een nieuwe verschijnsel en Donald Trump is natuurlijk niet de enige die dit doet, Poetin kan er ook wat van.
Wat het bij Trump schokkend maakt is dat dit gebeurd in een land dat altijd voorop heeft gelopen als het gaat om de burgerlijke vrijheden en de vrije pers en de meerderheid van de Amerikanen onverschillig staat ten opzicht van het vinden van de waarheid. Het zomaar wat roepen en het aantoonbaar verspreiden van onjuiste feiten kan daar zomaar zonder dat het consequenties heeft. Sterker nog, Trump’s intuïtie ligt blijkbaar dicht bij het gevoel van veel Amerikanen dus raakt hij een gevoelige snaar bij velen die hem door dik en dun blijven steunen ook al kraamt hij bullshit uit. Dit blijkt uit de zijn populariteitsscore: 53 procent van de witte kiezers steunt hem en bij witte mannen is dat percentage zelfs 60 procent.
Volgens Jeroen Hopster heeft de opkomst van de social media de afgelopen 15 jaar voeding gegeven aan dit verschijnsel omdat daardoor de tools beschikbaar kwamen om de publieke opinie naar de hand te zetten, denk maar aan de Russische inmenging van de laatste Amerikaans verkiezingen en de onthullingen nu over de rol van Facebook daarbij. Overigens was het Barack Obama die als eerste social media massaal ging inzetten bij zijn eerste verkiezingscampagne en heeft Donald Trump daar en aantal principes uit de marketing toegepast op zijn politiek campagne.
Na de pauze tijdens de discussie over een aantal stellingen merkte één van de aanwezige op dat dit niet de eerste keer is geweest dat nieuwe technologie maatschappelijke impact heeft gehad, denk bijvoorbeeld aan de boekdrukkunst en de introductie van kranten, radio en televisie. Zo leidde de massaproductie en -verspreiding van boeken ertoe dat de burgers minder afhankelijkheid van priesters werden voor hun kennisontwikkeling en alternatieve meningen zoals die van Maarten Luther breed konden worden verspreid. Op zich een mooie ontwikkeling maar deze ontwikkeling heeft ook tot heel wat godsdienstoorlogen geleid. Met de komst van nieuwe technologie is dus de nodige turbulentie te verwachten en het duurt altijd een tijdje voordat we geleerd hebben hier mee om te gaan, momenteel zitten we opnieuw in zo’n moderniseringsproces zoals dat in de sociologie wordt genoemd.
Op basis hiervan kom ik dan op de achterliggende vraag die Jeroen Hopster bij dit verschijnsel stelde en die wellicht het meest interessant is: is de waarheid zelfcorrectief? Blijkbaar is ons collectieve waarheidskader momenteel uit balans en niet gebaseerd op feiten maar op waarden, normen en ideologie waardoor meerdere waarheden naast elkaar kunnen bestaan. Hierdoor ontstaat een kloof tussen de politieke elite, de burgers en de experts en dat wringt en levert allerlei problemen op die de traditionele instituties niet kunnen oplossen.
Wat dat betreft zouden de volgende Amerikaanse verkiezingen wel eens spannend kunnen worden. De grote vraag wordt dan of Donald Trumps intuïtieve methode succesvol blijft of dat de democraten een nieuw ideologisch kader weten te ontwikkelen die de kiezers aanspreekt, het morele leiderschap van de nieuwe president zou dan wel eens het belangrijkste issue kunnen worden. Hopelijk is het corrigerend vermogen van de Amerikaanse samenleving zo sterk dat we snel weer over hetzelfde praten als het om de waarheid gaat.
