De hoorzittingen in de VS waarbij Mark Zuckerberg van Facebook aan de tand werd gevoeld markeren een omslag in het denken van velen over de zegeningen die de IT sector ons heeft gebracht. Plots gaat het niet meer over de voordelen en kansen van de digitalisering maar om de nadelen en risico’s ervan.
Zelf heb ik meer dan 25 jaar in de IT-sector gewerkt en als ik terugdenk aan het begin van mijn carrière was men in het begin helemaal niet zo blij met al die nieuwe mogelijkheden van de IT. Ik kwam toen als IT-projectmanager bij bedrijven die nog geen computers hadden om deze te introduceren en niet iedereen zat er toen om te springen de typemachine en de telefoon te vervangen door een beeldscherm en een toetsenbord. Het kostte toen heel wat moeite de gebruikers met al die er mee moesten gaan werken met al die nieuwe software te laten werken. Daar is op en gegeven moment verandering in gekomen en dat kwam met name door de opkomst van het internet dat de communicatie van bedrijven intern en extern sterk veranderde en ook in het prive domein van de gebruikers thuis doordrong. Bedrijven die te laat instapten verdwenen en nieuwe met geheel nieuwe business modellen verschenen zoals Facebook, Apple, Google, Amazon en Microsoft.
En dan kan je verwachten dat er ook aandacht komt voor de minder leuke kanten van de digitalisering zoals de robotisering, de social media bubbel, het uitstoten van arbeidsplaatsen en de te overdreven nadruk op de voordelen van IT. Is het wel zo leuk als productiviteit wordt gedefinieerd als de hele dag naar een scherm zitten staren? En is het wel sociaal om steeds met je mobieltje bezig te zijn terwijl er allemaal mensen om je heen zijn? Zelf heb ik een paar jaar geleden afscheid genomen van een baan waar ik van acht tot zeven naar het scherm zat te staren en heb ik mijn online activiteiten flink kunnen reduceren en voel ik me daardoor een stuk beter.
En ik blijk niet de enige, er worden langzaam een aantal nieuwe maatschappelijk trends zichtbaar die van invloed zijn op de manier waarop mensen met elkaar samenleven en werken en die tegen de stroom ingaan. Hier een aantal voorbeelden:
Communicatie – Het is natuurlijk logisch als je een nieuw manier van communicatie tot je beschikking hebt je daar de eerste tijd veel mee bezig bent maar na verloop van tijd ga je dat terugbrengen tot normale proporties. Dat is na de introductie van de TV destijds ook gebeurd. Tevens is er een tendens dat men steeds kritischer wordt met wat men met al deze nieuwe mogelijkheden doet en wat de consequenties kunnen zijn. Zie het recente referendum over de sleepwet en de discussie nu over de privacy instellingen van Facebook.
Media – Terwijl vroeger iedereen dezelfde techniek gebruikte om bijvoorbeeld naar muziek te luisteren of TV te kijken gebruiken de verschillende generaties nu vaak verschillend kanalen.Terwijl de oudere generatie nog naar de televisie kijkt kijken jongeren massaal naar YouTube filmpjes van vloggers en rappers die kunnen worden gedownload op Spotify en waarvan de oudere generaties geen benul hebben. Dit heeft een kloof tussen oud en jong tot gevolg waarbij beide generaties van elkaar niet weten wat ze bezighoudt.
Flexibilisering – De flexibilisering van de arbeid zorgt ervoor dat jongeren geen vaste contracten krijgen en van baantje naar baantje zwerven en dat de kans groot is dat ze soms een flexcontract hebben, dan weer ZZP’er zijn of een tijdje zelfstandig ondernemer. Voor sommigen, met name de hoger opgeleiden, is dit ideaal maar niet iedereen heeft de vaardigheden hiervoor en dat haat dan weer financiële onzekerheid en het risico op werkloosheid tot gevolg voor de minder kansrijken.
Generatie(s)kloof – Vroeger hadden we het over de generatiekloof maar nu hebben zijn er verschillen tussen meerdere generaties onderling waarbij niet de kloof tussen de oudere en jongere generatie in het geding is maar de strijd tussen de twintigers (generatie z) en de dertigers (millennials) heftiger is dan die tussen vijftigers en zestigers die niet elkaar concurrenten meer zijn. Overigens volgen de nieuwe generaties zich tegenwoordig wel erg snel op…
Hypen – Momenteel is er veel kritiek op Facebook en andere social media vanwege dit verslavende karakter en het misbruik van persoonlijke data waardoor de gebruikers zich bewust worden van deze werking en hier in de toekomst meer bewust mee om zullen gaan. We leven in een tijd dat alles snel verandert, we van hype naar hype gaan en jezelf focussen en concentreren moeilijk is. Wat vandaag hot is, is overmorgen alweer lang vergeten omdat de social media weer iets anders op de agenda hebben gezet waar iedereen over praat. Dit volgen werkt verslavend en zorgt ervoor dat overzicht ontbreekt en de vaardigheid je langdurig op iets te concentreren afneemt.
Leren – De traditionele manier van leren met focus op het overdragen van kennis is door het beschikbaar komen van online kennis vervangen door het kunnen toepassen van kennis en daarvoor de juiste vaardigheden hebben. Dit heeft grote impact op leermethoden waarbij leren niet meer gebeurd in de beslotenheid van een klaslokaal maar meer online, gedoseerd en voortdurend plaats zal gaan vinden. 
Materialisme – Jongeren zijn wel materialistisch maar op een andere manier dan de ouderen. De zaken die vroeger status gaven (goede baan, huis, auto) zijn nu minder belangrijk worden gevonden. Nu gaat het om zinnig werk, festivals, verre reizen en vooral veel vrienden op facebook. Een auto of een huis worden niet meer gezien als een statussymbool maar meer als iets praktisch dat je nu eenmaal nodig hebt (tiny houses), status is meer gekoppeld aan wie je bent dan wat je bezit.
Milieu – De milieuproblematiek zorgt ervoor dat jongeren zich bewust zijn van de gevolgen voor het milieu van hun leefstijl en dat ze waarschijnlijk een steeds groter gedeelte van hun budget in de toekomst kwijt zullen zijn aan energie en vervoer. Waar dit voor vorige generaties iets vrijblijvends was zullen de nieuwe generaties uit noodzaak hun gedrag als consument van energie en vervoer moeten gaan aanpassen. Kijk bijvoorbeeld maar naar de energietransitie en de bio-industrie.
Onzekerheid – Terwijl het vroeger erom ging na je studie een baan te krijgen waar je in principe levenslang kon blijven werken moet de jongere generatie als zijn eigen ondernemer zich door bij en omscholing en het aangaan van steeds nieuwe uitdagingen aan het werk houden. Was vroeger stilstaan de beste optie dan is dat nu in beweging blijven en zorgen dat je je qua carrière steeds weer opnieuw positioneert. Ook bedrijven hebben daarbij een taak dit te faciliteren.
Solidariteit – Vroeger was solidariteit een belangrijk begrip, wie het goed had betaalde voor diegene die het niet goed heeft. Jongeren zien nu dat de voorzieningen waar ouderen recht op hebben langzaam afgebouwd worden met als impact ze er wel aan meebetalen maar er niet van kunnen profiteren en zelf maar iets moeten gaan regelen. Dit zorgt ervoor dat ze daarom goed voor zichzelf en hun kinderen gaan zorgen en de maatschappelijke solidariteit afneemt.
Vervreemding – De maatschappij wordt steeds complexer en velen hebben het gevoel niet meer betrokken te zijn bij het maatschappelijke en politieke proces. Daarbij komt dat een beperkt aantal mensen met vaak heel uitgesproken meningen de dienst uitmaken. Dat blijkt uit de aandacht die er is in de media voor ferme uitspraken en de invloed die dat dan weer heeft op het publieke debat waardoor een kleine minderheid veel te veel invloed heeft en de agenda bepalen en anderen zich niet meer betrokken voelen en vervreemden van de maatschappij.
Voeding – De bio-industrie kent zo zijn uitwassen en gezonde voeding staat bij jongeren hoog op de agenda, je ziet dan ook dat de grote supermarkten op deze trend inspelen en dat jongeren bereid zijn meer te betalen voor betere voeding. Ook is er aandacht voor het dierenwelzijn.
Waarden – Vroeger hadden we het over de jongerencultuur waarbij hip, creatief, kritisch en non-conformisme belangrijke waarde waren. Tegenwoordig zijn jongeren hoogopgeleid, slim, op zichzelf gericht en doen ze hun best werk en prive met elkaar in evenwicht te brengen.
Werknemersbinding – Loyaliteit met de organisatie is er veel minder dan vroeger en dat komt met name omdat er steeds minder vaste contracten zijn. Dit zorgt ervoor dat jongeren niet meer loyaal zijn aan de organisatie en als ze zich kunnen verbeteren zo weg zijn. Bedrijven zouden daarom meer aandacht moeten hebben voor het creëren en vasthouden van werknemers loyaliteit.
Zingeving – Het gaat niet alleen om geld want er is meer dan dat. Er is daarom een toegenomen aandacht voor zingeving en spiritualiteit wat zich uit in de vele cursussen en trainingen die er gegeven worden die tot doel hebben meer zelfinzicht te krijgen, jezelf te ontwikkelen en houvast te geven bij het maken van keuzes in het leven. Waar het vroeger de leraar en je ouders waren die je hielpen je maatschappelijke carrière op de rit te zetten is het nu de trainer, de coach of de mentor die je tijdens je loopbaan kan helpen bij zingevingsvragen.
Mijn conclusie op basis van deze trends is dat we ons langzaam aan de allesoverheersende focus op de digitalisering aan het ontworstelen zijn terwijl er tegelijkertijd een aantal nieuwe fundamentele trends opkomen die doen denken aan de jaren zestig maar dan gemoderniseerd en die zich richten op zelfontplooiing, zingeving en het verbeteren van de kwaliteit van ons leven. Deze nieuwe trends zouden waarschijnlijk het best kunnen worden samengebracht onze de noemer ‘Sociale Modernisering’ als vervolgfase op het digitale tijdperk…
Aanvulling 28 april 2018.
Vandaag ging de bijlage van de Volkskrant over de studenten revolutie van 1968 één van de artikelen ging over 6 jongeren die momenteel activist zijn en een omwenteling voorstaan. Deze onderwerpen waren 1) de privacy, 2) de wapenlobby, 3) het kapitalisme 4) het feminisme, 5) het sociale alternatief en 6) een wereld zonder grenzen. Overkoepelend word deze nieuwe activistische beweging in de Volkskrant ‘Youthquake’ genoemd, een samenvoeging van ‘Youth’ en ‘Earthquake’ en dat staat voor hoop in tijden van ontwrichting en polarisatie. Ik weet niet of dit wel een goede term is omdat deze niet op een inhoudelijk ontwikkeling slaat, ben er nog niet uit dus…
En dat terwijl er om me heen eigenlijk niks veranderd en je van al deze dramatiek in je dagelijkse leefwereld helemaal niks merkt! Het doet me denken aan de stelling in de tijd dat er nog kranten werden gelezen dat als je de Telegraaf las je je een stuk onveiliger voelde dan het NRC of de Volkskrant. Het constant met de meest verschrikkelijke zaken in de krant geconfronteerd worden geeft je een gevoel van onveiligheid waardoor je continu om je heen kijkt en alert blijft. Volgens mij is er nu iets dergelijks ook aan de hand.
Trendwatchers als Adjiedj Bakas kijken voornamelijk naar de eerste fase van de hype cycle als het idee van concept al vertaald is naar iets tastbaars waardoor ze altijd achter de feiten aan lopen en geen voorspellende waarde hebben. Trendrapporten zijn vaak opsommingen van leuke nieuwe dingen die potentie hebben en kunnen inspireren, echt iets nieuws voorspellen kunnen ze niet, als dat zo zou zijn zouden ze waarschijnlijk een ander job hebben…
